Hàng bún chả, hàng rau, hàng cá… nhất định không nhận chuyển khoản để ‘né thuế’: Nếu không có thuế thì xã hội sẽ ra sao?

Sáng đi chợ, chiều nghĩ về quốc khố

Chị Bình, nhân viên văn phòng sống tại Hà Nội – chẳng ngờ buổi đi chợ sáng cuối tuần lại đưa chị vào một câu hỏi lớn về xã hội: “Nếu không có thuế thì mọi thứ sẽ ra sao?”.

Sáng đó, chị cầm điện thoại ra chợ mua thức ăn và định bụng sẽ đổi 5 triệu tiền mặt để tiêu xài dần. Bởi trước đây chị vẫn thường đổi tại các quầy hàng, đỡ phải đi rút tiền tại cây ATM.

Thế nhưng, chị Bình vừa mở lời thì người cá bán khoát tay: “Không nhận chuyển khoản, tránh bị cơ quan thuế soi.” Chị này giải thích thêm: “Ngày nào cũng bị nhắc kiểm tra tài khoản, làm ăn khổ lắm. Thôi cứ đưa tiền mặt nhé.”

Đi đúng 10 hàng, ai cũng không đổi tiền mặt cho, ăn sáng bát bún chả, mua con cá lá rau… không ai muốn nhận chuyển khoản, chị Bình đành chép miệng quay đi, nhưng trong đầu bắt đầu nảy sinh một suy nghĩ: nếu ai cũng tìm cách né thuế, hoặc nếu thuế không còn tồn tại, thì xã hội sẽ vận hành kiểu gì?.

Khi không còn thuế: thiên đường… trên miệng, hỗn loạn ngoài đời

Mỗi tháng, chị Bình có thu nhập 30 triệu đồng. Theo quy định hiện hành, người lao động có mức lương 30 triệu đồng/tháng sẽ phải trích:

8% cho bảo hiểm xã hội,

1,5% cho bảo hiểm y tế,

1% cho bảo hiểm thất nghiệp.

Tổng cộng khoảng 10,5%, tương đương 3,15 triệu đồng/tháng. Đây là phần bắt buộc, bị trừ thẳng trước khi người lao động nhận lương.

Sau khi trừ bảo hiểm, phần còn lại là lương “net” trước thuế: 26,85 triệu đồng.

Chị Bình đều nghe vài đồng nghiệp ca thán đã bị trừ thuế thu nhập cá nhân. Họ ước mơ đến một xã hội không thuế – nơi thu nhập là của riêng mình, không bị trừ bất kỳ khoản nào. Nhưng khi giấc mơ ấy thành hiện thực, viễn cảnh không phải là thiên đường, mà là hỗn loạn.

– Đường sá, điện nước – ai sẽ trả tiền?: Từ cao tốc đến con ngõ nhỏ mà chị Bình chạy xe đi làm mỗi ngày đều do ngân sách đầu tư hoặc hỗ trợ. Khi không còn thuế, ai sẽ rải nhựa, vá ổ gà, lắp đèn chiếu sáng hay xử lý nước thải?.

– Y tế – ai chữa bệnh cho người nghèo?: Nếu cắt bỏ ngân sách, bệnh viện sẽ trở thành dịch vụ tư nhân 100%. Người nghèo hoặc tầng lớp lao động như vợ chồng chị Bình, chị bán rau, sẽ không còn khả năng tiếp cận chăm sóc y tế cơ bản.

– Giáo dục – liệu con cái có còn cửa đến trường?: Hơn 80% học sinh tại Việt Nam đang học tại các trường công lập. Nhà nước trả lương cho giáo viên, chi ngân sách cho xây dựng trường lớp. Nếu bỏ thuế, hệ thống giáo dục sẽ sụp đổ, chỉ còn học phí tự trả và trường tư đắt đỏ.

– An ninh – không còn ai giữ trật tự: Công an, quân đội, tòa án, kiểm sát… đều do ngân sách trả lương. Không có thuế, không ai có lý do để ra đường giữ an toàn cho dân. Trộm cướp, lừa đảo sẽ hoạt động như chốn vô pháp.

– Hành chính – giấy tờ sẽ trôi về đâu?: Chị Bình nhớ lại đợt xin giấy khai sinh cho con, đăng ký tạm trú, làm hộ chiếu đi công tác – tất cả đều do cơ quan công quyền thực hiện. Đó là hệ quả trực tiếp từ nguồn lực ngân sách quốc gia. Nếu không còn thuế, không ai còn vận hành được những quy trình tưởng như “phiền phức” nhưng thiết yếu này.

Né thuế không phải tiết kiệm mà là “rút gạch móng nhà mình”

Tình trạng “không nhận chuyển khoản để né thuế” không phải cá biệt. Bộ Tài chính cho biết, trong năm 2025, ngành thuế rà soát khoảng 165.000 tài khoản kinh doanh online và đã truy thu thuế với 25.201 cá nhân/hộ kinh doanh, tổng số tiền bị truy thu lên đến 331 tỷ đồng.

Ở một góc nhìn khác, mỗi giao dịch không hóa đơn, không truy vết không chỉ làm ngân sách thất thu, mà còn khiến cả hệ thống vận hành xã hội trở nên lỏng lẻo, thiếu minh bạch. Lúc đó, người thiệt không chỉ là Nhà nước, mà là chính người dân – như chị Bình, như các bà bán rau cá ngoài chợ, như đứa trẻ cần đến lớp, như bệnh nhân cần thuốc.

Thuế không phải là cái gì xa vời. Nó nằm trong từng bước chân ra đường, từng lần đến trường, từng viên thuốc cho mẹ già, từng buổi sinh hoạt cộng đồng.

Một xã hội văn minh không cần ai phải gồng gánh quá mức, nhưng ai cũng phải góp một phần. Có như vậy mới giữ được trật tự, công bằng và tạo nền tảng để thế hệ sau được sống tốt hơn.

*Bài viết theo góc nhìn độc giả

Nguyễn Phượng