Trong tài liệu thẩm định dự thảo lần 3 Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, vấn đề đáng chú ý nhất là khoản lỗ lũy kế gần 45.000 tỷ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN).
Theo dự thảo, Bộ Công Thương đề xuất cho phép EVN tính các chi phí chưa được hạch toán trước đây vào giá điện, tạo cơ sở pháp lý để thu hồi lỗ từ các năm trước.
Phần lớn các ý kiến đều thống nhất rằng khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng là vấn đề hệ trọng, tác động lớn đến chính sách giá điện cũng như quyền lợi của người tiêu dùng. Do đó, việc tính toán và phân bổ cần được làm rõ, minh bạch và có sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý.
Đề nghị làm rõ cơ sở và cơ quan xác định tổng chi phí
Công nhân điện lực thi công đường dây 500kV mạch 3 Quảng Trạch – Phố Nối (Ảnh: Nam Anh).
Trong góp ý, Bộ Quốc phòng nêu rõ yêu cầu Bộ Công Thương phải xác định cụ thể nguyên nhân dẫn đến khoản lỗ trên, phân định rõ đâu là chi phí liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất và cung ứng điện, đâu là chi phí ngoài hoạt động cốt lõi. Việc này nhằm đảm bảo báo cáo gửi Chính phủ có cơ sở vững chắc, minh bạch và tránh dồn gánh nặng lên giá điện.
Bộ Tài chính cũng có quan điểm tương tự khi nhấn mạnh rằng việc xử lý khoản lỗ lũy kế cần tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc định giá và quy định tại Luật Điện lực 2024. Bộ này đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo EVN tách bạch các khoản lỗ do thực hiện chính sách an sinh xã hội với các khoản lỗ phát sinh từ hoạt động kinh doanh, đồng thời làm rõ nếu có khoản lỗ từ đầu tư ngoài ngành.
Ngoài ra, Bộ Tài chính yêu cầu đánh giá tác động của việc điều chỉnh giá điện đối với người dân và doanh nghiệp, từ đó xây dựng giải pháp giảm thiểu hệ quả tiêu cực.
Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) cũng bày tỏ quan điểm thận trọng. VCCI cho rằng cần phải xác định rõ cơ quan có thẩm quyền và cơ sở pháp lý để tính toán tổng chi phí đưa vào giá điện. Nếu việc bổ sung chi phí chưa được tính toán trước đây không minh bạch, nguy cơ tạo dư luận trái chiều là rất lớn.
Hội Điện lực Việt Nam đề nghị cơ quan soạn thảo quy định rõ quy trình xử lý chi phí phát sinh do yếu tố chủ quan hoặc ngoài tầm kiểm soát của EVN, cũng như cơ chế điều chỉnh khi các yếu tố đó chấm dứt.
Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam thì cảnh báo cần cân nhắc kỹ lưỡng việc đưa chi phí từ năm 2022 vào giá điện từ 2025 trở đi, bởi điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sinh hoạt và hoạt động sản xuất kinh doanh của người dân và doanh nghiệp.
Ở góc độ chuyên gia, TS Hà Đăng Sơn lưu ý rằng báo cáo tài chính đã kiểm toán giai đoạn 2022-2024 của EVN chưa cung cấp đủ chi tiết về cấu thành các khoản lỗ. Nếu lấy báo cáo này làm căn cứ phân bổ thì sẽ thiếu tính minh bạch, dễ gây ra những phản ứng tiêu cực trong xã hội. Ông kiến nghị EVN cần công bố cụ thể từng khoản chi phí, đồng thời thiết lập cơ chế kiểm tra định kỳ theo Quyết định 05/2024.
Bộ Công Thương giải trình về nguyên nhân lỗ và cơ chế xử lý
Trước những băn khoăn từ các bộ ngành, Bộ Công Thương trong văn bản giải trình ngày 3/9 cho biết nguyên nhân chủ yếu dẫn đến khoản lỗ lũy kế của EVN là do chính sách giữ ổn định giá điện để hỗ trợ an sinh xã hội và nền kinh tế.
Các đơn vị đề nghị xem xét kỹ việc đưa chi phí từ năm 2022 vào giá điện từ 2025 trở đi, đồng thời đánh giá tác động đến người dân và doanh nghiệp (Ảnh: EVN).
Năm 2022, mặc dù giá than nhập khẩu – đầu vào quan trọng cho sản xuất điện – tăng mạnh do xung đột Nga – Ukraine, song giá điện vẫn được giữ nguyên để giảm tác động tới người dân và doanh nghiệp trong bối cảnh hậu Covid-19. Sang năm 2023, giá điện có điều chỉnh nhưng ở mức thấp, chưa đủ bù đắp chi phí phát sinh, khiến khoản lỗ tiếp tục gia tăng.
Bộ Công Thương khẳng định cần thiết phải sửa đổi Nghị định 72/2025 để hoàn thiện cơ chế điều hành giá điện, tạo hành lang pháp lý cho việc phân bổ và xử lý các khoản chi phí chưa được bù đắp.
Trong giải trình đối với VCCI và Hội Điện lực, Bộ cho biết dự thảo đã quy định việc xác định chi phí căn cứ trên báo cáo tài chính đã kiểm toán bởi đơn vị độc lập, đảm bảo tính khách quan. Tuy nhiên, Bộ cũng thừa nhận cần có cơ chế phân bổ công bằng, khách quan không chỉ đối với EVN mà còn với các nhà máy điện, vốn cũng đang tồn đọng chi phí chênh lệch tỷ giá từ năm 2019 đến nay.
Kết quả kiểm tra liên ngành mà Bộ Công Thương công bố cũng chỉ ra rằng giá bán lẻ bình quân trong hai năm 2022-2023 thấp hơn giá thành, là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến khoản lỗ lớn. Một phần khoản lỗ này đã được bù từ hoạt động khác, song không đủ để cân đối.
Bộ Công Thương nhấn mạnh rằng theo Luật Điện lực 2024, EVN có trách nhiệm công bố minh bạch chi phí sản xuất kinh doanh điện hằng năm, đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan trong việc đánh giá tác động vĩ mô khi điều chỉnh giá điện.
Về phía EVN, tập đoàn này đề xuất bổ sung quy định về thứ tự phân bổ chi phí, trong đó ưu tiên các khoản trực tiếp phục vụ sản xuất và cung ứng điện, nhằm bảo toàn vốn nhà nước và đảm bảo hoạt động ổn định.
Đồng thời, EVN kiến nghị bỏ quy định yêu cầu lấy ý kiến Bộ Tài chính khi phân bổ chi phí, với lý do các khoản này vốn đã được xác nhận trong báo cáo tài chính hằng năm và được cơ quan chủ sở hữu phê duyệt. Theo Luật số 68, từ năm nay, thẩm quyền thông qua thuộc về Hội đồng thành viên EVN.
