Cuộc đại phân cực thời AI: Sa thải hàng loạt hay giữ người bằng mọi giá?

Hai tầm nhìn, một ngã rẽ định mệnh

Trong những tháng đầu năm nay, một làn sóng sa thải lạnh lùng đã càn quét khắp các gã khổng lồ công nghệ.

Microsoft cắt giảm 15.000 nhân sự. Andy Jassy, CEO Amazon, thẳng thắn tuyên bố trong một bản ghi nhớ nội bộ rằng nhờ AI tạo sinh, công ty sẽ cần “ít người hơn cho một số công việc hiện nay”. CEO của Salesforce là Marc Benioff thậm chí bỏ ngỏ khả năng ngừng tuyển dụng kỹ sư phần mềm.

Thông điệp rất rõ ràng đang xuất hiện, đó là kỷ nguyên của hiệu suất tối đa đã đến. Trong cuộc đua về AI, chi phí nhân sự bị xem là một gánh nặng cần được cắt giảm. Các mô hình ngôn ngữ ngày càng thông minh, có khả năng viết code, trả lời khách hàng, phân tích dữ liệu.

Đối với nhiều lãnh đạo Big Tech, việc thay thế con người bằng thuật toán không còn là câu chuyện viễn tưởng mà là một chiến lược kinh doanh cấp thiết. Họ tin rằng công ty có thể vận hành hiệu quả hơn, tinh gọn hơn với ít nhân sự hơn.

Nhưng ngay khi cả thế giới đang dõi theo cuộc đua công nghệ ở Thung lũng Silicon, một tiếng nói điềm tĩnh lại vang lên từ một nơi không ngờ tới, đó là một tập đoàn thực phẩm trong danh sách Fortune 500.

James Zallie, CEO của Ingredion – công ty trị giá 8 tỷ USD – đã đưa ra một lời cảnh báo đanh thép trên podcast của Sở Giao dịch Chứng khoán New York: “Bỏ quên con người là công thức dẫn đến thất bại”. Theo ông, công nghệ chỉ là công cụ. Tài sản quý giá nhất, thứ tạo nên linh hồn và sức mạnh cạnh tranh của doanh nghiệp, chính là văn hóa và con người.

“Trong xã hội ngày nay, nếu bạn không xây dựng được một văn hóa vững mạnh, doanh nghiệp của bạn sẽ tụt dốc”, ông khẳng định. “Mọi người sẽ nhận ra liệu bạn có thực sự sống đúng với giá trị của mình hay không, và liệu bạn có thực sự quan tâm đến họ hay không”.

Zallie tự nhận vai trò của mình không phải là tổng giám đốc điều hành (CEO – Chief Executive Officer), mà là giám đốc làm rõ thông tin (Chief Clarity Officer). Nhiệm vụ của ông là truyền đạt một cách minh bạch về đường hướng của công ty, để mỗi nhân viên cảm thấy được truyền cảm hứng và có một sự nghiệp trọn vẹn. Triết lý “Ai cũng thuộc về nơi này” (Everybody belongs) không chỉ là khẩu hiệu, mà là một trong 5 giá trị cốt lõi của Ingredion, ngay cả khi nhiều công ty khác đang cắt giảm các sáng kiến về đa dạng và hòa nhập.

Cuộc đối đầu giữa 2 tầm nhìn này không thể rõ ràng hơn. Một bên là tư duy “hiệu suất lạnh lùng” của Big Tech, xem con người như những đơn vị có thể thay thế. Một bên là triết lý “lấy con người làm gốc”, coi nhân viên là động lực của sự đổi mới bền vững.

Lập trình viên: “Nạn nhân” đầu tiên hay “thành trì” cuối cùng?

Cuộc đối đầu triết lý này đang diễn ra gay gắt nhất tại chính “chiến trường” của công nghệ, đó là lĩnh vực lập trình – nơi AI thể hiện sức mạnh đáng kinh ngạc nhất, nhưng cũng là nơi giá trị của con người được tranh luận sâu sắc nhất.

CEO của Nvidia, Jensen Huang, người đứng đầu công ty sản xuất con chip quyền lực nhất thế giới, đã gây sốc khi cho rằng các công việc lập trình có thể sẽ biến mất, và khuyên thế hệ trẻ nên chuyển hướng sang các ngành khác như sinh học hay nông nghiệp.

Nhưng ở phía bên kia, một “lão làng” của ngành công nghệ lại đưa ra một dự đoán hoàn toàn trái ngược. Bill Gates, nhà đồng sáng lập Microsoft, tin chắc rằng nghề lập trình sẽ vẫn do con người đảm nhận “100%”, ngay cả trong “100 năm nữa”.

Gates lập luận rằng, cốt lõi của lập trình không phải là việc gõ ra những dòng lệnh một cách máy móc. Đó là một quá trình của sự sáng tạo, tư duy giải quyết vấn đề và khả năng xử lý lỗi. AI có thể viết code theo yêu cầu nhưng lại thiếu đi khả năng phán đoán tinh tế để tinh chỉnh một thuật toán phức tạp hay sự sáng tạo để xây dựng một kiến trúc hệ thống hoàn toàn mới. AI là một người thợ lành nghề, nhưng con người mới là kiến trúc sư.

Thomas Dohmke, CEO của GitHub (nền tảng lưu trữ code lớn nhất thế giới, thuộc sở hữu của Microsoft), cũng đồng tình với quan điểm này. Ông cho rằng sa thải lập trình viên là một nước đi sai lầm. Thay vào đó, AI sẽ đóng vai trò như một “trợ lý ảo” (copilot), giúp tăng năng suất của lập trình viên lên gấp nhiều lần.

“Những công ty thông minh nhất sẽ là những công ty tuyển thêm nhiều lập trình viên”, Dohmke chia sẻ. “Nếu bạn nhân 10 lần năng suất của một lập trình viên, thì 10 người có thể tạo ra hiệu suất gấp 100 lần”.

Đây chính là sự khác biệt căn bản giữa hai triết lý: thay thế (replacement) và gia tăng năng lực (augmentation). Một bên muốn dùng AI để thay thế 9 lập trình viên và giữ lại 1. Một bên muốn dùng AI để giúp cả 10 người làm việc hiệu quả bằng 100 người.

Tương lai thuộc về cuộc chơi của sự thích ứng?

Rốt cuộc chúng ta nên tin vào ai, vị CEO công nghệ đang sa thải nhân viên hay vị tỷ phú tin vào sự bất tử của nghề lập trình?

Câu trả lời có lẽ nằm ở giữa. AI chắc chắn sẽ làm thay đổi cục diện thị trường lao động. Những công việc có tính lặp đi lặp lại, dù là công việc chân tay hay văn phòng, đều có nguy cơ bị tự động hóa cao. Báo cáo cho thấy hơn một nửa số việc làm trong ngành ngân hàng có thể bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là dấu chấm hết cho con người, mà chỉ đơn giản là một cuộc dịch chuyển về giá trị. Khi máy móc đảm nhận phần việc tính toán và thực thi, những kỹ năng độc nhất của con người sẽ trở nên đắt giá hơn bao giờ hết.

Demis Hassabis, CEO của Google DeepMind, nhấn mạnh rằng AI sẽ khó có thể thay thế những vai trò đòi hỏi sự đồng cảm sâu sắc, như nghề điều dưỡng. Tương tự, sự sáng tạo, tư duy phản biện, khả năng lãnh đạo và trí tuệ cảm xúc sẽ là những “vùng đất” mà AI khó có thể xâm chiếm.

Cuộc cách mạng AI đang buộc chúng ta phải định nghĩa lại ý nghĩa của công việc. Câu hỏi quan trọng nhất không còn là “Liệu AI có cướp mất việc của tôi không?” mà là “Làm thế nào để tôi có thể hợp tác với AI để trở nên không thể thay thế?”.

Tương lai có thể không thuộc về những công ty sa thải nhân sự một cách ồ ạt để chạy theo hiệu suất ngắn hạn, cũng không hoàn toàn màu hồng như dự đoán của Bill Gates. Tương lai sẽ thuộc về những cá nhân và tổ chức biết cách kết hợp sức mạnh tính toán của máy móc với sự sáng tạo và phán đoán của con người để tạo ra một bản giao hưởng hoàn hảo.

Cuộc đại phân cực chỉ mới bắt đầu, và lựa chọn triết lý ngay từ bây giờ sẽ quyết định ai là người chiến thắng trong kỷ nguyên đầy biến động phía trước.