Cuộc chiến xe hơi: Thuế quan là màn sương, đòn chí mạng đến từ Trung Quốc

Ông Donald Trump yêu thuế quan. Ông không chỉ thừa nhận điều đó, mà còn xem nó như một cây đũa thần có thể giải quyết mọi vấn đề, từ thâm hụt ngân sách đến việc đưa những công việc sản xuất đã mất trở về nước Mỹ. Lời hứa hẹn hồi sinh ngành công nghiệp từng là niềm tự hào của nước Mỹ luôn là lập luận vững chắc nhất của ông.

Nhưng trong khi các cuộc tranh luận về mức thuế 25% hay 100% chiếm trọn mặt báo, thì ở phía bên kia Thái Bình Dương, Trung Quốc đang chơi một ván cờ hoàn toàn khác.

Trung Quốc không chỉ cạnh tranh về giá; họ đang triển khai một chiến lược 4 gọng kìm tinh vi, từ bóp nghẹt chuỗi cung ứng, cách mạng hóa tốc độ sản xuất, đến cuộc chiến giá cả hủy diệt và chiến lược bao vây địa chính trị, đẩy các gã khổng lồ trăm năm tuổi của phương Tây vào thế bị động một cách toàn diện.

Cuộc chiến nam châm và sự lệ thuộc chết người

Hãy tưởng tượng một kịch bản oái oăm: Để tránh bức tường thuế quan, một hãng xe phương Tây quyết định không nhập khẩu linh kiện từ Trung Quốc. Nhưng rồi họ nhận ra, để sản xuất được trái tim của một chiếc xe điện – động cơ điện hiệu suất cao – họ lại buộc phải gửi chính động cơ đó đến Trung Quốc.

Đây không phải là một giả thuyết. Theo một báo cáo điều tra từ The Wall Street Journal, đây chính là tình thế tiến thoái lưỡng nan mà ít nhất 4 nhà sản xuất ô tô lớn đang đối mặt.

Vũ khí chiến lược mà Bắc Kinh đang nắm giữ là nam châm đất hiếm. Đây là thành phần không thể thiếu trong các động cơ xe điện hiện đại, và theo các báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc kiểm soát tới 90% quy trình xử lý và tinh chế đất hiếm toàn cầu. Từ tháng 4, Bắc Kinh đã bắt đầu siết chặt việc xuất khẩu các loại nam châm làm từ những nguyên tố then chốt như dysprosium và terbium.

Logic của Trung Quốc rất rõ ràng và lạnh lùng, như một quản lý chuỗi cung ứng đã tiết lộ với WSJ: “Nếu bạn muốn xuất khẩu một cục nam châm rời khỏi Trung Quốc, chúng tôi sẽ không cho phép. Nhưng nếu bạn chứng minh nam châm đó được lắp vào một động cơ ngay tại nội địa Trung Quốc, chúng tôi sẽ đồng ý”.

Đây là một đòn bẩy địa chính trị bậc thầy. Nó biến “yết hầu” chuỗi cung ứng thành một thỏi nam châm hút đầu tư. Thay vì để các công ty phương Tây chỉ mua nguyên liệu thô, họ đang buộc các hãng này phải di chuyển một phần quan trọng của dây chuyền sản xuất vào Trung Quốc để có thể tiếp cận nguồn cung. Điều này không chỉ vô hiệu hóa mục tiêu “đưa việc làm về nước” của thuế quan mà còn củng cố vị thế trung tâm sản xuất toàn cầu không thể thay thế của Trung Quốc trong kỷ nguyên điện hóa.

Phương Tây đã thức tỉnh muộn màng và đang nỗ lực xây dựng các chuỗi cung ứng thay thế, nhưng các chuyên gia từ BloombergNEF ước tính quá trình này sẽ mất ít nhất một thập kỷ và tốn kém hàng tỷ USD để có thể bắt kịp.

Cuộc chiến tốc độ – khi đối thủ đi nhanh gấp 3 lần

 Nếu việc kiểm soát chuỗi cung ứng là một đòn tấn công chiến lược, thì tốc độ phát triển sản phẩm lại là một cuộc tấn công trực diện trên thương trường. Terry J. Woychowski, một “lão làng” với 47 năm kinh nghiệm tại General Motors và hiện là chủ tịch mảng ô tô của công ty dịch vụ kỹ thuật Caresoft Global, đã gọi ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc là một “mối đe dọa sống còn”.

Những con số mà Caresoft đưa ra, sau khi “mổ xẻ” và phân tích các mẫu xe Trung Quốc, đã phơi bày một sự thật trần trụi: Các hãng truyền thống như Ford hay GM mất khoảng 36 đến 48 tháng, trong khi đó các hãng xe Trung Quốc như Nio hay Xpeng chỉ cần 14 đến 18 tháng. Woychowski khẳng định, về mặt tích hợp công nghệ phần mềm và trải nghiệm người dùng, “các hãng truyền thống đã tụt hậu từ 3 đến 5 năm”.

Sự thần tốc này đến từ đâu? Theo các phân tích của Financial Times và các chuyên gia trong ngành, nó đến từ sự khác biệt căn bản về triết lý. Các nhà sản xuất Trung Quốc đang ứng dụng rộng rãi trí tuệ nhân tạo (AI) và các nền tảng kỹ thuật số trong toàn bộ quá trình thiết kế, cho phép họ mô phỏng, thử nghiệm và tối ưu hóa sản phẩm với tốc độ không tưởng.

Họ đang “nói hai thứ ngôn ngữ khác nhau”. Trong khi các hãng xe Detroit vẫn bị ám ảnh bởi các chỉ số cơ khí như “mô-men xoắn và mã lực”, thì các hãng xe Thâm Quyến lại tập trung vào “sức mạnh điện toán và giao diện người dùng”.

Họ đang chế tạo những “thiết bị thông minh có bánh xe” với hệ điều hành được cập nhật liên tục qua mạng (OTA), tích hợp sâu các ứng dụng như WeChat, và các tính năng giải trí như karaoke ngay trên xe. Trong khi đó, nhiều mẫu xe phương Tây vẫn đang chế tạo những chiếc xe hơi truyền thống được bổ sung công nghệ một cách chắp vá.

Vũ khí giá rẻ – Cơn sóng thần BYD Seagull

Sự thống trị của Trung Quốc không chỉ nằm ở công nghệ cao, mà còn ở khả năng sản xuất hàng loạt với chi phí cực thấp – một lợi thế đang đe dọa phá hủy hoàn toàn cấu trúc lợi nhuận của các hãng xe phương Tây.

Không có ví dụ nào minh họa rõ hơn chiếc BYD Seagull. Mẫu xe điện nhỏ gọn này được bán tại Trung Quốc với giá khởi điểm dưới 10.000 USD. Các kỹ sư của Caresoft sau khi “mổ xẻ” chiếc xe đã phải kinh ngạc trước hiệu quả thiết kế và chi phí của nó, gọi đây là một “lời cảnh tỉnh quan trọng” cho ngành công nghiệp ô tô Mỹ.

Woychowski mô tả BYD là một điển hình của chiến lược tích hợp chiều dọc mà “chúng ta chưa từng thấy kể từ thời Henry Ford”. Việc BYD tự chủ sản xuất pin, đặc biệt là công nghệ “Blade Battery” đột phá của họ, đã mang lại một lợi thế chi phí không thể cạnh tranh nổi.

Hãy làm một phép tính đơn giản: Ngay cả khi bị áp mức thuế 100% của Mỹ, chiếc BYD Seagull có giá 10.000 USD khi vào thị trường Mỹ sẽ có giá 20.000 USD. Mức giá này vẫn thấp hơn đáng kể so với hầu hết các mẫu EV rẻ nhất hiện có ở Mỹ, vốn thường có giá trên 35.000 USD.

Bloomberg đã gọi đây là một “cơn sóng thần” giá rẻ có khả năng cuốn phăng các đối thủ. Chính vì mối đe dọa này mà Mỹ và EU buộc phải hành động, nhưng nó cũng cho thấy thuế quan chỉ là một biện pháp phòng thủ tuyệt vọng trước một mô hình kinh doanh hiệu quả vượt trội.

Chiến lược bao vây: “Con ngựa thành Troy” ở sân sau nước Mỹ

Mối đe dọa không chỉ nằm ở bên kia đại dương. Nó đang âm thầm áp sát biên giới nước Mỹ và châu Âu. Tu Le, nhà sáng lập công ty tư vấn Sino Auto Insights, đã cảnh báo về một chiến lược bao vây tinh vi. “Người Trung Quốc đang bao vây chúng ta”, ông nói một cách thẳng thừng.

Thay vì xuất khẩu trực tiếp từ Trung Quốc và đối mặt với thuế quan, các hãng xe như BYD, Chery, và Great Wall Motor đang tích cực xây dựng nhà máy ở các quốc gia có hiệp định thương mại tự do với thị trường mục tiêu.

Tại châu Âu, BYD đang xây dựng nhà máy lớn đầu tiên tại Hungary. Chery cũng đã ký thỏa thuận để bắt đầu sản xuất tại một nhà máy cũ của Nissan ở Tây Ban Nha.

Tại sân sau nước Mỹ, các hãng xe Trung Quốc đang đổ bộ vào Mexico. Theo Reuters, họ đã chiếm khoảng 10% thị trường ô tô Mexico và đang tích cực tìm kiếm địa điểm để xây dựng các nhà máy. Một chiếc xe được sản xuất tại Mexico có thể tiến vào thị trường Mỹ với mức thuế thấp hơn nhiều theo hiệp định USMCA, biến Mexico thành một “con ngựa thành Troy” tiềm năng.

Đây là một chiến lược khôn ngoan, giúp họ vừa né được rào cản thuế quan, vừa giảm chi phí vận chuyển và tiếp cận thị trường nhanh hơn.

Cuộc chiến thực sự không nằm ở những dòng tweet về thuế quan. Nó nằm trong các mỏ đất hiếm, trong các phòng thí nghiệm AI, trong các siêu nhà máy pin của BYD, và trong các kế hoạch xây dựng nhà máy ở Hungary và Mexico. Các hãng xe phương Tây, những đế chế từng thống trị thế giới trong một thế kỷ, đang đối mặt với một lựa chọn khắc nghiệt: thay đổi tư duy vận hành từ gốc rễ, hoặc chấp nhận bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua quan trọng nhất của thế kỷ 21.

“Lợi thế chiến lược duy nhất còn lại chính là tốc độ”, Woychowski kết luận. “Và chúng ta còn rất, rất nhiều việc phải làm”.

Đối với ngành công nghiệp ô tô phương Tây, hồi chuông báo động không chỉ đang rung, nó đang gào thét. Và lần này, nó không đến từ Detroit hay Wolfsburg, mà từ Thâm Quyến.