TP – Sầu riêng là trái cây xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam, nhưng chỉ sau 2 năm tỏa sáng, loại vua trái cây xuất khẩu này đang rơi vào cuộc khủng hoảng chưa từng có. Đã đến lúc ngành hàng xuất khẩu tỷ USD của Việt Nam cần nhìn thẳng những bất cập, cần một cuộc “đại phẫu” để phát triển bền vững hơn.
Hàng loạt lô sầu riêng được xác định vượt dư lượng Cadimi khiến xuất khẩu mặt hàng này sụt giảm nghiêm trọng. Trên thực tế, loại chất này không phải bây giờ mới gây sóng gió mà cách đây 2 năm, giới truyền thông và các nhà khoa học đã lên tiếng cảnh báo về tình trạng phân DAP Korea nhập khẩu từ Hàn Quốc được cho là vượt dư lượng cho phép theo quy định của Việt Nam.
Điều rất lạ, trong suốt mấy năm qua, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (BVTV) đều tỏ ra ái ngại khi nói về lô hàng này và từ chối trả lời kết quả kiểm tra, mặc cho nhiều địa phương và người dân mù mịt thông tin…
 |
|
Sầu riêng nhiễm Cadimi khiến xuất khẩu mặt hàng này trong 4 tháng chỉ đạt 130 triệu USD, giảm 74% so với cùng kỳ năm trước. |
Nhập phân bón vượt tiêu chuẩn dư lượng Cadimi?
Đến thời điểm này, sau hơn một năm kể từ khi Trung Quốc phát cảnh báo và trả về những lô hàng đầu tiên vượt dư lượng Cadimi, Cục BVTV mới xác định nguyên nhân đến từ việc mức tồn dư Cadimi trong đất cao bất thường, và trong quá trình canh tác, một số người dân sử dụng phân bón quá nhiều. Thậm chí, có nơi vượt tới hơn 10 lần sản xuất thông thường, dẫn đến tình trạng ô nhiễm đất.
Công an vào cuộc
Trước sự lảng tránh của Cục BVTV, Tập đoàn Vinacam vừa tiếp tục có công văn kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo cơ quan có trách nhiệm kiểm tra nhằm minh bạch thông tin về quy trình xử lý phân bón DAP Hàn Quốc có hàm lượng Cadimi vượt ngưỡng mà trước đó đã cảnh báo.Theo nguồn tin của PV Tiền Phong, hiện Cơ quan Công an đã vào cuộc điều tra, xác minh làm rõ thông tin.
Dù vẫn chưa đề cập loại phân bón cụ thể nào, từ khóa “phân bón” nay mới chính thức được Cục BVTV thừa nhận sau nhiều lần loanh quanh về những lý do như nguồn nước, không khí, ô nhiễm môi trường… khiến dư luận và các nhà khoa học bất bình; còn người dân và DN đều ngơ ngác không biết kim loại nặng này đến từ đâu. Năm 2024, Tiền Phong cũng đã có nhiều bài đặt nghi vấn về việc Cadimi tồn dư trong đất chủ yếu đến từ phân bón, song các lãnh đạo Cục này đều trả lời một cách bất nhất và né tránh nguyên nhân này.
Một lãnh đạo Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho rằng, Cadimi thường có trong quặng apatit và phân bón chứa lân, trong đó chủ yếu là phân DAP. Đây là chất cực độc, nếu tích tụ lâu trong đất sẽ gây thoái hóa đất, ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật và cuối cùng là xâm nhập vào nông sản.
Theo vị này, phân DAP thường được nông dân Việt Nam ưa dùng, vì có ưu điểm tan nhanh và bón trực tiếp cho cây ăn trái, đặc biệt là sầu riêng. Khác với Thái Lan chỉ dùng phân NPK hỗn hợp, Việt Nam lại phổ biến bón thẳng DAP, nếu loại phân này vượt dư lượng Cadimi, chất này sẽ tích tụ trong đất – ngấm dần vào thân, lá, quả.
Là một DN chuyên nhập khẩu phân bón, trong đó có phân DAP, trao đổi với PV Tiền Phong, ông Vũ Duy Hải – Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Vinacam cho biết, trên thế giới, sản phẩm DAP được sản xuất từ nhiều nước nhưng Việt Nam thường nhập khẩu chính từ Trung Quốc, Nga, Úc, Hàn Quốc và đôi khi là Ai Cập, Morocco. Đặc biệt, đối với DAP Hàn Quốc được sản xuất duy nhất bởi nhà máy Namhae và dường như Việt Nam là nước tiêu thụ gần như toàn bộ DAP do nhà máy này xuất khẩu.
 |
|
DN kiến nghị Cục BVTV cần minh bạch thông tin về kiểm tra dư lượng Cadimi liên quan đến phân bón DAP Hàn Quốc. |
Theo ông Hải, trước đây hầu như cả DN, nông dân và cơ quan chức năng ở Việt Nam đều không ai quan tâm đến vấn đề Cadimi bởi loại chất này ít quốc gia đề cập. Cùng với đó, do các phòng thí nghiệm trong nước không đủ thiết bị phân tích và không ai hiểu tác hại của Cadimi. Từ năm 2020 vấn đề Cadimi mới bắt đầu được quan tâm khi các đơn vị quản lý thị trường tại một số địa phương lưu ý gửi mẫu DAP đang lưu hành tới những trung tâm phân tích lớn thì đã có những phát hiện đầu tiên về việc hàm lượng Cadimi vượt ngưỡng trên phân DAP.
Đặc biệt, vào tháng 7/2023, chính các DN Việt, trong đó có Vinacam được phía nhà máy Namhae (Hàn Quốc) thông báo rằng họ không thể khắc phục để đảm bảo hàm lượng Cadimi ở mức tối đa là 12 mg/kg, mà sẽ chỉ quanh ngưỡng 28 mg/kg, gấp đôi theo quy định của Việt Nam.
Ông Hải cho biết, sau khi nhận được thông báo này, Vinacam đã lưu ý Namhae không tiếp tục bán hàng vào Việt Nam nếu không xử lý được vấn đề Cadimi, và đã có văn bản gửi đến Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cùng Bộ Công Thương vào tháng 7/2023 để thông tin về vấn đề trên; đồng thời đề nghị chỉ đạo các cơ quan Quản lý thị trường, chi cục BVTV các tỉnh giám sát, xử lý. Song trên thực tế vẫn có DN Việt Nam nhập khẩu loại phân này về nước.
 |
|
Vấn đề phân bón DAP Hàn Quốc được cảnh báo vượt dư lượng Cadimi từ 2023 nhưng Cục BVTV kiểm tra, không công bố kết quả. |
“Với thói quen và tin dùng đối với DAP Hàn Quốc của người nông dân Việt Nam từ hàng chục năm qua, không loại trừ đây là nguyên nhân chính làm tăng dư lượng Cadimi trong đất dẫn đến tăng dư lượng chất này vượt ngưỡng trên sầu riêng”, ông Hải nói và khẳng định: DN này có đủ căn cứ và tài liệu để gửi đến cơ quan chức năng để chứng minh DAP Hàn Quốc đưa vào Việt Nam từ trước năm 2023 đã có hàm lượng Cadimi cao hơn 12 mg/kg theo quy định của Việt Nam.
“Tốt nhất là em không được hỏi cái này nữa”
Thời điểm đó, trước áp lực của dư luận, Cục BVTV đã cử đoàn kiểm tra kết hợp quản lý thị trường địa phương lấy mẫu DAP Hàn Quốc tại khu vực Bà Rịa – Vũng Tàu, Đồng Nai,… và kho tập kết hàng tại Khu công nghiệp Biên Hòa 1.
Điều đáng nói, dù đã được truyền thông, DN và các chuyên gia liên tục đề nghị công bố thông tin kết quả lấy mẫu kiểm tra để các địa phương, người dân có phương án ứng phó. Nhưng thời điểm đó Cục BVTV vẫn mặc nhiên cho rằng “đó là chuyện nội bộ của DN” và nhất mực từ chối trả lời. Thậm chí, trong một lần báo chí hỏi về vấn đề này, ông Huỳnh Tấn Đạt – Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật còn liên tục gạt tay, nhắc lại 3 lần: “Tốt nhất là em không được hỏi cái này nữa”.
PV Tiền Phong đã từng nhiều lần đặt vấn đề cần phải thông tin công khai kết quả tái kiểm Cadimi đối với các mẫu DAP Hàn Quốc thu thập được khi thành lập đoàn đi kiểm tra vào tháng 8/2023 cũng như quy trình xử lý đối với lượng DAP do DN Việt Nam “tự thu hồi” và lượng còn tồn đang lưu thông trên thị trường vào thời điểm kiểm tra, một lãnh đạo Bộ NN&MT từng cam kết chỉ đạo Cục BVTV công bố, song sau đó Cục này tiếp tục… né tránh.
Theo tài liệu của PV Tiền Phong có được, năm 2023, chính đơn vị ủy quyền của nhà máy Namhae (Hàn Quốc) tại Việt Nam đã gửi thư với DN nhập khẩu thừa nhận loại phân bón do đơn vị này sản xuất không đảm bảo được theo yêu cầu của Việt Nam là 12 mg/kg và đề nghị phía các DN nhập khẩu phải lập 1 phụ lục, trong đó có quy định không khiếu kiện về vấn đề Cadimi. Nguyên nhân được đại diện nhà máy này tiết lộ do không đảm bảo được dư lượng Cadimi có trong nguyên liệu sản xuất phân DAP là đá rock phosphate nhập khẩu.
Dữ liệu của PV Tiền Phong cho thấy, từ năm 2020 đến 7/2023 (thời điểm xuất hiện thông tin về nghi vấn phân bón vượt dư lượng Cadimi trên thị trường), Việt Nam đã nhập khẩu hơn 122 nghìn tấn phân bón DAP từ Hàn Quốc, với trị giá 74,4 triệu USD. Và từ đó đến tháng 5/2025, việc nhập khẩu giảm đáng kể, chỉ còn 51,3 nghìn tấn với trị giá gần 40 triệu USD.
Tiến sỹ Nguyễn Đăng Nghĩa, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất, phân bón và môi trường phía Nam cho rằng, hệ quả hiện nay là minh chứng rõ ràng cho việc buông lỏng quản lý vật tư đầu vào, đặc biệt là phân bón. Ông cũng đặt câu hỏi: Vì sao từ năm 2023 dư luận đã cảnh báo về vấn đề này mà cơ quan chức năng lại chọn cách im lặng và lờ đi?
Dương Hưng
