“Thật sự tôi hơi sợ”.
Đó là lời thú nhận của Sam Altman, CEO của OpenAI và là một trong những kiến trúc sư trưởng của cuộc cách mạng AI toàn cầu, khi ông nói về tiềm năng của công nghệ do chính mình tạo ra. Ông ví sự ra đời của thế hệ AI mới như Dự án Manhattan, dự án chế tạo bom nguyên tử, và cảnh báo về một “vụ nổ hạt nhân năng lực” sắp xảy ra.
Nỗi sợ của Altman không chỉ là sự hoang tưởng về một tương lai máy móc thống trị. Nó phản ánh một thực tại trần trụi hơn đang diễn ra ngay trong phòng họp của các tập đoàn, các trung tâm dữ liệu và các hành lang chính phủ: một cuộc chiến tranh lạnh mới, không được tuyên bố bằng văn bản nhưng được định hình bởi thuật toán, chip bán dẫn và dòng chảy dữ liệu.
Trong khi dư luận toàn cầu còn mải mê với những xung đột địa chính trị truyền thống, một cuộc đối đầu còn hệ trọng hơn đang âm thầm tái định hình trật tự kinh tế thế giới. Đây không phải là cuộc chiến của súng đạn, mà là cuộc đua giành quyền kiểm soát công nghệ định hình tương lai nhân loại.
Từ góc nhìn kinh doanh, đây là cuộc cạnh tranh nghìn tỷ đôla, nơi người chiến thắng không chỉ giành lấy thị phần, mà còn có quyền viết lại luật chơi cho toàn bộ nền kinh tế toàn cầu.
Sân chơi mới, luật chơi mới
Cuộc chiến tranh lạnh AI đang phân chia thế giới thành hai khối hệ tư tưởng công nghệ và kinh doanh hoàn toàn trái ngược.
Một bên là khối do Mỹ dẫn dắt, vận hành theo mô hình AI độc quyền, đóng kín. Tại đây, một vài gã khổng lồ công nghệ như OpenAI, Google, Anthropic nắm giữ những mô hình AI mạnh mẽ nhất, phát triển chúng như những “khu vườn có tường rào”, nơi công nghệ là tài sản được bảo vệ nghiêm ngặt. Lợi thế của họ là sức mạnh công nghệ vượt trội, hệ sinh thái vững chắc và khả năng thu hút vốn đầu tư khổng lồ.
Bên kia chiến tuyến là khối do Trung Quốc dẫn đầu, theo đuổi triết lý AI nguồn mở, phổ cập. Các tập đoàn như Alibaba (với dòng mô hình Qwen), ByteDance (với Doubao) và đặc biệt là DeepSeek đang tạo ra những mô hình mạnh mẽ và cung cấp chúng một cách rộng rãi. Cách tiếp cận này giúp dân chủ hóa công nghệ, làm cho AI trở nên rẻ hơn, dễ tiếp cận hơn, thúc đẩy sự đổi mới trên quy mô lớn.
Sự phân cực này không chỉ là về ý thức hệ, nó được củng cố bằng những con số biết nói. Theo Diễn đàn Tài chính Quốc tế (IFF), trong khoảng 3 triệu nhân sự AI toàn cầu, Mỹ và Trung Quốc đã chiếm tới 57% (Mỹ 32,6% và Trung Quốc 24,4%). Trung Quốc đang đào tạo ra nhiều kỹ sư AI hơn bất kỳ quốc gia nào, và sức mạnh tính toán của họ đang tăng trưởng với tốc độ chóng mặt. Đến tháng 6, tổng công suất AI của Trung Quốc đạt 246 exaflop và có thể chạm mốc 300 exaflop vào cuối năm. Exaflop là đơn vị đo sức mạnh siêu máy tính, nghĩa là máy có thể thực hiện một tỷ tỷ phép tính trong một giây (1.000.000.000.000.000.000 lần tính toán/giây).
Cuộc đối đầu này tạo ra một nghịch lý: Trung Quốc, quốc gia đóng góp mạnh mẽ cho hệ sinh thái nguồn mở, lại gần như không có tiếng nói trong việc định hình các chuẩn mực an toàn và đạo đức toàn cầu. Các sáng kiến do Mỹ dẫn dắt như Đối tác Toàn cầu về AI (GPAI) hay hội nghị Bletchley Park đều tìm cách loại trừ hoặc hạn chế vai trò của Bắc Kinh. Lời kêu gọi của Trung Quốc về việc xem AI là “tài sản công toàn cầu” thường xuyên bị phớt lờ.
Hệ quả là một thế giới công nghệ đang bị xé toạc. Các công ty giờ đây không chỉ cạnh tranh về sản phẩm, mà còn bị cuốn vào một cuộc chiến về tiêu chuẩn, về chuỗi cung ứng và về hệ giá trị.
Cuộc chiến tranh lạnh AI được định hình bởi hai triết lý kinh doanh và công nghệ hoàn toàn trái ngược nhau dẫn đầu bởi 2 siêu cường (Ảnh: Reuters).
Nvidia – Gã khổng lồ mắc kẹt giữa hai làn đạn
Không có công ty nào cảm nhận sức nóng của cuộc chiến tranh lạnh AI rõ hơn Nvidia. Với giá trị vốn hóa vượt 4.000 tỷ USD, Nvidia không chỉ là một nhà sản xuất chip mà còn là nhà cung cấp “vũ khí” cho cả hai bên trong cuộc chiến này. Và chính vị thế đó đã đặt họ vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan”.
Câu chuyện bắt đầu khi Washington siết chặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, ngăn Nvidia bán những con chip AI mạnh nhất của mình (dòng Blackwell) sang Trung Quốc. Lý do được đưa ra là an ninh quốc gia. Nvidia đã cố gắng “lách luật” bằng cách tạo ra một phiên bản yếu hơn, chip H20, dành riêng cho thị trường tỷ dân.
Nhưng ván cờ đã thay đổi. Theo các nguồn tin, quan chức Trung Quốc cảm thấy bị “xúc phạm” trước phát biểu của Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick, người nói rằng Mỹ sẽ không bán cho Trung Quốc “công nghệ tốt nhất, cũng không phải loại thứ nhì, thậm chí không cả loại thứ ba”. Bắc Kinh đáp trả bằng cách được cho là đã chỉ thị các doanh nghiệp trong nước ngừng mua chip H20 của Nvidia.
Đòn giáng này có thể khiến Nvidia thiệt hại hàng tỷ USD doanh thu. Báo cáo tài chính quý II của công ty, dù ghi nhận lợi nhuận kỷ lục với biên lợi nhuận gộp lên tới 72%, vẫn khiến cổ phiếu sụt giảm. Phố Wall lo ngại về “yếu tố Trung Quốc”, điều mà CEO Jensen Huang gọi một cách khéo léo là “các vấn đề địa chính trị”.
Vị thế của Nvidia giờ đây vô cùng phức tạp. Họ đang mắc kẹt giữa:
Áp lực từ Washington: Phải tuân thủ các lệnh cấm vận ngày càng nghiêm ngặt.
Sức ép từ Bắc Kinh: Thị trường Trung Quốc không chỉ là nguồn doanh thu khổng lồ, mà còn là một “con tin chiến lược”. Có quan điểm cho rằng, việc Trung Quốc từ chối chip H20 là một nước cờ khôn ngoan, buộc Nvidia phải tích cực hơn trong việc vận động hành lang chính phủ Mỹ để đưa các con chip mạnh hơn vào thị trường này.
Sự trỗi dậy của đối thủ: Trong khi Nvidia bị trói chân, các đối thủ như AMD, Qualcomm, và ngay cả các khách hàng lớn như Google và Amazon, đang ráo riết phát triển chip AI của riêng mình để phá vỡ thế độc quyền.
Câu chuyện của Nvidia là một case study điển hình về việc kinh doanh trong thế kỷ 21 không còn có thể tách rời khỏi địa chính trị. Số phận của công ty giá trị nhất thế giới giờ đây không chỉ phụ thuộc vào các kỹ sư ở Santa Clara, mà còn được quyết định bởi những toan tính chiến lược ở Washington và Bắc Kinh.
Cú đáp trả của Trung Quốc: Tự cường công nghệ
Bị chặn đường mua công nghệ tiên tiến nhất, phản ứng của Trung Quốc không phải là cam chịu. Thay vào đó, họ đang dồn toàn lực vào một chiến lược đầy tham vọng: tự chủ công nghệ. Đây không còn là khẩu hiệu, mà là một mệnh lệnh kinh doanh sống còn.
Tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ Alibaba là lá cờ đầu trong cuộc cách mạng này. Theo nhiều nguồn tin, Alibaba đang phát triển một con chip AI hoàn toàn mới, kế thừa từ con chip Hanguang 800 ra mắt năm 2019. Với đơn vị thiết kế bán dẫn T-head và cam kết đầu tư ít nhất 45 tỷ euro vào AI trong ba năm tới, Alibaba đang đặt cược lớn vào một tương lai không phụ thuộc vào Nvidia.
Cuộc chiến tranh lạnh AI hiện ra rõ trong câu chuyện của Nvidia và Alibaba hai gã khổng lồ ở hai đầu chiến tuyến (Ảnh: TECHi).
Chiến lược của Alibaba rất thông minh. Họ không có ý định đối đầu trực tiếp với Nvidia trên thị trường chip toàn cầu. Thay vào đó, con chip mới sẽ được sử dụng nội bộ, cung cấp sức mạnh tính toán cho hệ sinh thái dịch vụ đám mây khổng lồ của họ. Khách hàng sẽ không mua chip, họ sẽ thuê “sức mạnh tính toán từ Alibaba”. Đây là một mô hình kinh doanh vừa đảm bảo an ninh công nghệ, vừa tạo ra một lợi thế cạnh tranh độc nhất.
Alibaba không đơn độc. Huawei đã có chip AI riêng, và Cambricon đang nổi lên như một ngôi sao mới. CEO Jensen Huang của Nvidia đã nhiều lần cảnh báo chính phủ Mỹ rằng nếu họ bị cấm bán hàng, các công ty Trung Quốc sẽ tự tìm cách lấp đầy khoảng trống. Lời cảnh báo đó đang trở thành hiện thực.
Động thái này diễn ra song song với các nỗ lực ngoại giao của Bắc Kinh. Tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Chủ tịch Tập Cận Bình vừa kêu gọi hợp tác về AI, vừa bác bỏ cái gọi là “tư duy chiến tranh lạnh”. Đây là một chiến lược hai gọng kìm: một mặt, xây dựng năng lực công nghệ trong nước để không bị bóp nghẹt; mặt khác, xây dựng một liên minh các quốc gia “đồng chí hướng” để tạo ra một hệ sinh thái song song nơi Trung Quốc đặt ra các quy tắc.
Một thế giới công nghệ rạn nứt
Cuộc chiến tranh lạnh AI đang hạ xuống một “bức màn sắt kỹ thuật số”, chia cắt nền kinh tế toàn cầu. Hậu quả đối với các doanh nghiệp là vô cùng sâu sắc và phức tạp.
Chuỗi cung ứng bị phân mảnh: Các công ty đa quốc gia từng hoạt động trong một thế giới phẳng giờ đây phải đối mặt với hai hệ sinh thái công nghệ gần như không tương thích. Họ sẽ phải lựa chọn nhà cung cấp, đối tác và nền tảng công nghệ dựa trên “quốc tịch” của chúng. Ví dụ, công ty AI Anthropic của Mỹ đã thẳng thừng cấm các công ty có vốn sở hữu phần lớn từ Trung Quốc sử dụng sản phẩm của mình.
Chi phí gia tăng và sự không chắc chắn: Vận hành trong 2 hệ sinh thái song song đồng nghĩa với việc phải có 2 chiến lược R&D, 2 chiến lược marketing và 2 hệ thống tuân thủ pháp lý. Điều này không chỉ làm tăng chi phí mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh đầy bất ổn, nơi các quy định có thể thay đổi chỉ sau một đêm.
Cuộc chiến giành giật “phương nam toàn cầu”: Các quốc gia đang phát triển trở thành chiến trường chính trong cuộc cạnh tranh này. Cả Mỹ và Trung Quốc đều tìm cách lôi kéo các quốc gia này vào quỹ đạo công nghệ của mình, cung cấp các gói đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và các tiêu chuẩn quản trị. Đối với các quốc gia này, đây vừa là cơ hội để nhận được nguồn lực phát triển, vừa là rủi ro bị kẹt giữa hai gọng kìm của các siêu cường.
Vai trò của bên thứ ba: Liên minh châu Âu đang cố gắng tạo ra một con đường thứ ba với Đạo luật AI (AI Act), tạo ra “hiệu ứng Brussels” nhằm thiết lập chuẩn mực toàn cầu. Tuy nhiên, câu hỏi lớn là liệu EU có thể trở thành người tạo ra luật chơi, hay cuối cùng sẽ chỉ là “người tuân thủ luật” do Mỹ hoặc Trung Quốc đặt ra. Các quốc gia tầm trung khác như UAE hay Ấn Độ cũng đang tìm cách đóng vai trò cầu nối, nhưng ảnh hưởng của họ vẫn còn hạn chế.
Cuộc đối đầu Mỹ – Trung đang đẩy thế giới đến bờ vực của một hệ sinh thái công nghệ bị rạn nứt và có thể leo thang thành một “cuộc khủng hoảng hạt nhân” kinh tế (Ảnh: RAND).
Lịch sử đã dạy chúng ta rằng một sai lầm nhỏ có thể châm ngòi cho một thảm họa toàn cầu. Bài học từ Sarajevo năm 1914 vẫn còn nguyên giá trị. Để ngăn chặn cuộc Chiến tranh Lạnh AI leo thang thành một “cuộc khủng hoảng hạt nhân” kinh tế, thế giới cần những hành động táo bạo nhưng an toàn.
Việc củng cố các cơ chế quốc tế như vai trò của Liên Hợp Quốc trong việc xây dựng khung quản trị rủi ro chung là bước đi đầu tiên. Tuyên bố Bletchley, với sự tham gia của cả Mỹ và Trung Quốc, là một nền móng quan trọng, nhưng cần được cụ thể hóa bằng các tiêu chuẩn an toàn và minh bạch có tính ràng buộc.
Hợp tác kỹ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực mã nguồn mở và các nghiên cứu chung, có thể trở thành cầu nối giúp xây dựng lại lòng tin. Mỹ có thể xem xét nới lỏng một số lệnh cấm xuất khẩu để đổi lấy các thỏa thuận an toàn chung từ phía Trung Quốc. Các quốc gia tầm trung có thể đóng vai trò trung gian hòa giải, như cách UAE đang hợp tác với Đại học Oxford trong các chương trình đào tạo AI.
Nếu thất bại, viễn cảnh sẽ rất tăm tối: một hệ sinh thái toàn cầu tan vỡ, nơi liên minh do Mỹ dẫn đầu tích trữ công nghệ độc quyền đắt đỏ, Trung Quốc thống lĩnh một thế giới mã nguồn mở riêng biệt, và phần còn lại của thế giới phải “tranh giành những mảnh vụn”. Cuộc cạnh tranh không kiểm soát, dù với mục đích gì, cũng có thể giải phóng những “con quỷ” khó lường. Nhiệm vụ của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và chính phủ hiện nay là phải dập tắt những tàn lửa trong quản trị AI, trước khi chúng bùng thành một trận đại hỏa hoạn thiêu rụi nền kinh tế toàn cầu.
