Ngành sữa Việt Nam nửa đầu năm mang về doanh thu hàng tỷ USD cho các doanh nghiệp, song song thu hút loạt “tay chơi” mới. Dù vậy, vẫn còn đó nhiều trăn trở về tự chủ nguyên vật liệu, cũng như phát triển mạnh hơn nữa các trung tâm bò sữa.
Những con số biết nói về ngành sữa
Theo hãng phân tích Modor Intelligence, ngành sữa Việt Nam hiện là một trong những thị trường thực phẩm – đồ uống phát triển nhanh nhất Đông Nam Á, với tổng giá trị thị trường đạt 4,2 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 8,65% đến năm 2029.
Thị trường sữa được dự đoán sẽ tiếp tục tăng trưởng trung bình một chữ số trong giai đoạn 2024-2029, theo Euromonitor. Sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi ý thức tốt hơn về chăm sóc sức khỏe, sự gia tăng của tầng lớp trung lưu và sự mở rộng của kênh bán lẻ hiện đại. Phân khúc sản phẩm cao cấp như sữa cao đạm, sữa hữu cơ, sữa hạt được dự đoán sẽ tăng trưởng tốt hơn trước đây.
Doanh thu ngành sữa Việt Nam (nghìn tỷ đồng)
Việt Nam đang có khoảng 200 doanh nghiệp hoạt động trong ngành sữa. Trong đó, 40 công ty chuyên sản xuất và phân phối sữa. Khoảng 75% thị phần thuộc về các doanh nghiệp trong nước và phần còn lại thuộc về các doanh nghiệp nước ngoài.
Các doanh nghiệp dẫn đầu thị phần sữa trong nước bao gồm Vinamilk, TH True Milk, Nutifood, IDP và Mộc Châu Milk. Những doanh nghiệp nổi bật nước ngoài bao gồm FrieslandCampina (Hà Lan), Nestlé (Thụy Sĩ), Abbott (Mỹ), Mead Johnson (Mỹ) và Fonterra (New Zealand).
Trên thị trường, Vinamilk (mã chứng khoán: VNM) đang đứng đầu với gần 50% thị phần toàn ngành tính đến cuối năm 2024 với cả thị trường nội địa và xuất khẩu. Nửa đầu năm, trong khi doanh thu nội địa giảm nhẹ thì doanh thu nước ngoài của công ty tiếp đà tăng trưởng lên hơn 6.035 tỷ đồng.
Tiếp đến là TH True Milk, hiện chiếm khoảng 30-45% thị phần sữa tươi đóng hộp tại Việt Nam. Tương tự Vinamilk, TH cũng đang mở rộng ra thị trường quốc tế như Trung Quốc, Lào, Nga và các nước ASEAN.
Thị phần còn lại chia cho các doanh nghiệp khác như Sữa quốc tế Lof, Hà Nội Milk, Mộc Châu Milk… và các “tay chơi” ngoại.
Về tiêu thụ, theo số liệu của Hiệp hội Sữa Việt Nam, 6 tháng qua, tiêu thụ sữa tươi của Việt Nam đạt gần 837 triệu lít, với hơn 23.200 tỷ đồng. Song song, tiêu thụ sữa bột cả nước đạt gần 131.300 tấn và đạt 6.660 tỷ đồng.
Nhu cầu ổn định giúp các doanh nghiệp thu về hàng tỷ USD trong 6 tháng dù có giảm nhẹ so với cùng kỳ. Theo thống kê từ doanh nghiệp, nửa đầu năm, Vinamilk có doanh thu hơn 29.710 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế 4.076 tỷ đồng.
Thu về hàng nghìn tỷ doanh thu còn có Sữa Quốc tế Lof (mã chứng khoán: IDP) với hơn 4.000 tỷ doanh thu. Dù vậy, do áp lực chi phí tăng cao, chi phí bán hàng hơn nghìn tỷ khiến lợi nhuận Lof thu hẹp chỉ còn 71 tỷ đồng – cùng kỳ đạt đến 511 tỷ đồng. Sữa Quốc tế Lof vừa có đợt tái cấu trúc, đổi tên công ty song song đổi nhân sự cấp cao. Dù vậy, tình hình kinh doanh của doanh nghiệp thời gian gần đây liên tục sụt giảm.
Mộc Châu Milk trong kỳ đạt gần 1.400 tỷ doanh thu và 123,5 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế, tăng so với cùng kỳ.
Hà Nội Milk cũng tăng trưởng nhẹ về doanh thu lên 378 tỷ đồng song áp lực chi phí tăng khiến lợi nhuận điều chỉnh còn 13 tỷ đồng.
Doanh thu các công ty sữa nửa đầu năm (tỷ đồng)
Thị trường sôi động là vậy, song theo giới chuyên gia, để phát triển hết tiềm năng, ngành sữa Việt Nam còn cần làm rất nhiều thứ, đặc biệt là đẩy mạnh vùng chăn nuôi cũng như tăng cường ứng dụng công nghệ để phát triển bền vững.
Vẫn còn chật vật thuyết phục người tiêu dùng
Hiện mức tiêu thụ sữa trung bình của người Việt Nam là khoảng 26-28 lít/năm. Theo PGS. TS Trần Quang Trung – Chủ tịch Hiệp hội Sữa Việt Nam – con số này vẫn còn thấp dù ngành từng kỳ vọng là một trụ cột dinh dưỡng. Ông cho biết mức này thấp hơn nhiều nước trong khu vực, đơn cử Thái Lan đã đạt 35 lít, Singapore 45 lít và châu Âu lên tới 100 lít/người/năm.
Ngoài cung – cầu, ngành sữa Việt cũng đối diện rào cản từ chính tâm lý người tiêu dùng. Ông Nguyễn Xuân Dương – Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam – cho rằng nhiều người Việt vẫn xem sữa là thức uống cho trẻ em, người già hay người bệnh, trong khi đây vốn là nguồn bổ sung dinh dưỡng cho mọi lứa tuổi. Theo ông, sức mua sữa cũng giảm đáng kể sau đại dịch Covid-19. Mặt khác, thị trường phát triển quá “nóng” với hàng trăm sản phẩm cộng thêm nạn sữa giả, kém chất lượng khiến niềm tin người tiêu dùng bị xói mòn.
Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Quang Trí – Giám đốc điều hành Marketing Vinamilk – chia sẻ một nguyên nhân khác ảnh hưởng đến tiêu dùng trong nước là tỷ lệ người Việt không dung nạp lactose khá cao. Lactose là loại đường tự nhiên trong sữa, có thể gây đầy bụng, khó tiêu hoặc tiêu chảy ở một số người. Hiện tượng này phổ biến ở cộng đồng ít có truyền thống uống sữa động vật, khiến một bộ phận giới trẻ dần rời bỏ ngành hàng này.
Để giữ chân người tiêu dùng, nhiều doanh nghiệp đã chuyển hướng, phát triển thêm dòng sữa không lactose, sữa hạt hoặc sữa chua lên men để đảm bảo dinh dưỡng, giảm triệu chứng khó tiêu cho người dùng.
60% nguyên liệu đầu vào phải nhập khẩu
Một thử thách khác liên quan đến nguyên liệu đầu vào. Theo ông Trần Quang Trung, hiện nguyên liệu trong nước mới đáp ứng được khoảng 40% nhu cầu, còn lại vẫn phải nhập khẩu.
Số liệu thống kê sơ bộ của Cục Hải quan cho thấy, từ đầu năm đến giữa tháng 6, kim ngạch nhập khẩu sữa và các sản phẩm của sữa đạt 659,3 triệu USD, tăng 35,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Việc quản lý sữa nhập khẩu còn nhiều bất cập. Cụ thể, trong khi các doanh nghiệp lớn chiếm ưu thế thì nhiều đơn vị nhỏ còn lại ít mặn mà với nguyên liệu nội.
Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Ngô Minh Hải, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH, cho biết hàng năm, Việt Nam nhập khẩu gần 1 tỷ USD phần lớn là sữa bột và một số sản phẩm chúng ta không sản xuất được như đạm whey, sữa bột gầy… để sản xuất các sản phẩm như sữa bột công thức dành cho trẻ em, sản phẩm sữa dinh dưỡng dành cho trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi, cho các đối tượng khác như người già, phụ nữ có thai, người bệnh.
Với thách thức trên, theo dự thảo phát triển ngành sữa Việt Nam giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, chỉ tiêu cho ngành phải đạt tốc độ tăng trưởng ngành sữa bình quân hàng năm khoảng 12-14%/năm. Trong đó, sữa tươi nguyên liệu trong nước đáp ứng khoảng 70-72% nhu cầu của ngành chế biến sữa trong nước. Song song, phấn đấu mức tiêu thụ bình quân sữa và sản phẩm sữa đạt khoảng 40 lít/người/năm.
Tầm nhìn đến năm 2045, tốc độ tăng trưởng ngành sữa bình quân hàng năm từ 5 – 6%/năm. Sản lượng sữa nước chế biến đạt khoảng 7.500 triệu lít/năm, sản lượng sữa tươi nguyên liệu trong nước đạt khoảng 6.200 triệu lít/năm. Cùng với đó, phấn đấu mức tiêu thụ bình quân sữa và sản phẩm sữa đạt khoảng 70 lít/người/năm.
Đề án cũng nhấn mạnh phải từng bước nâng cao số lượng bò sữa trong nước nhằm tận dụng tối đa lợi thế đất nước nông nghiệp, tăng sản lượng nguồn sữa tươi nguyên liệu chế biến trong nước nhằm giảm dần sự phụ thuộc vào nhập khẩu sản phẩm sữa và nguyên liệu chế biến sữa.
Việt Nam từng tăng đàn bò sữa rất tốt, song vẫn chưa đủ
Trang trại bò sữa (Ảnh: VNM).
Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam kiến nghị nhà chức trách đánh giá nghiêm túc tình trạng giảm đàn bò và chậm tăng trưởng. Cùng với đó, ngành cần kết hợp chăn nuôi thâm canh với nông hộ quy mô 20-50 con, như mô hình ở Hàn Quốc. Quy trình quản lý, theo chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, cũng cần thống nhất từ trung ương đến địa phương, coi đây là chương trình trọng điểm quốc gia.
Thực tế, Việt Nam đã từng làm rất tốt việc mở màn cho chiến lược đẩy mạnh các trung tâm bò sữa. Việt Nam không nổi tiếng về sữa. Nhưng, có giai đoạn nhiều nước phải qua Việt Nam để tìm hiểu xem tại sao chúng ta phát triển được đàn bò sữa rất mạnh, đặc biệt giai đoạn rực rỡ 2007-2015. Lúc bấy giờ, tốc độ tăng đàn bò bình quân cả nước đạt 15%/năm, có năm tăng đến 20%.
Dù vậy, những năm gần đây, tốc độ tăng đàn chậm lại rõ rệt. Một trong những khó khăn khi mở rộng quy mô trang trại liên quan đến đất. Bà Mai Kiều Liên từng bày tỏ Vinamilk rất muốn phát triển thêm nhưng không được. Bởi, giai đoạn ngày nay khi đi xin đất thuê đất rất khó, thậm chí có thể nói là không thể mở thêm trang trại ở Việt Nam. Để ứng phó, bà Liên cho biết doanh nghiệp chỉ có cách là tăng năng suất thông qua áp dụng công nghệ. Riêng Vinamilk đã tăng sản lượng từ 30 lít lên 35-40 lít/con/ngày.
Đến nay, thống kê bởi Hiệp hội này cho thấy cả nước đang có hơn 1.700 trại bò sữa, với quy mô trung bình 37,4 con/trại và nhiều trang trại nuôi quy mô lớn từ 2.000 con đến vài chục nghìn con. Tổng đàn bò sữa ước gần 400 nghìn con, tập trung ở các khu vực Ðông Nam Bộ (chiếm 33,35%), Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung (25,69%), đồng bằng sông Cửu Long (12,22%)….
Ông Nguyễn Quang Trí kiến nghị cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, đơn giản hóa thủ tục đầu tư và sản phẩm. Ông đề xuất các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, đất đai để mở rộng vùng nguyên liệu và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa. Về việc thúc đẩy xúc tiến thương mại, doanh nghiệp kiến nghị cần tháo gỡ rào cản kỹ thuật, song song hỗ trợ nghiên cứu, đổi mới công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao. Doanh nghiệp mong muốn duy trì đối thoại thường xuyên giữa Nhà nước và doanh nghiệp, đặc biệt trong hành trình thúc đẩy sự phát triển bền vững ngành sữa.
Còn theo đại diện TH, để đạt mục tiêu tới năm 2035 có mức tăng trưởng tiêu dùng sữa 4%, lượng tiêu thụ sữa bình quân đầu người khoảng 54 lít/người/năm, chủ động được trên 70% sữa tươi nguyên liệu cho sản xuất tiêu thụ trong nước (hiện là 40%), nhiều việc cần được triển khai. Đầu tiên là phát triển đàn bò sữa quy mô 700.000 con để đạt được mục tiêu năng suất 35 lít/con/ngày.
Theo đại diện này, việc tăng trưởng đàn bò sữa là điều kiện tiên quyết để tạo sự đột phá cho chiến lược phát triển ngành sữa, tiến tới tự chủ sữa tươi nguyên liệu nội địa. Ông nêu, nếu nâng mục tiêu tăng trưởng kép 2 con số trong 5 năm tới lên 18%, chúng ta có kỳ vọng vào năm 2030, sữa dạng lỏng với thành phần từ sữa tươi nguyên liệu sẽ thay thế hoàn toàn sữa hoàn nguyên như những gì Trung Quốc đã làm trong năm 2025 này.
