AI miễn phí Trung Quốc thách thức thung lũng Silicon

Cách đây vài tuần, thị trường chứng khoán Mỹ chứng kiến một đợt bán tháo khiến giá trị các công ty công nghệ “bốc hơi” hơn 1.000 tỷ USD. Nguyên nhân không đến từ một cuộc khủng hoảng tài chính hay một báo cáo lợi nhuận yếu kém mà đến từ một thông báo của DeepSeek, một công ty khởi nghiệp Trung Quốc, khi họ tung ra mô hình trí tuệ nhân tạo (AI) R1.

Điều đáng nói không phải là R1 mạnh mẽ ngang ngửa GPT-4 của OpenAI, mà là chiến lược hoàn toàn miễn phí của mô hình này. 

Quyết định trên không phải là một hành động từ thiện mà là một đòn tấn công kinh tế được tính toán kỹ lưỡng, phát súng mở màn cho một chiến lược quy mô quốc gia nhằm thay đổi tận gốc rễ cách thế giới kinh doanh và kiếm tiền từ AI. Trung Quốc không chỉ muốn cạnh tranh, họ muốn thay đổi luật chơi bằng cách biến AI từ một mặt hàng xa xỉ thành một tiện ích phổ thông.

Khi “giá rẻ” trở thành vũ khí tối thượng

Trong khi các ông lớn như OpenAI, Google hay Anthropic bỏ ra hàng trăm triệu USD, thậm chí hàng tỷ USD để xây dựng những mô hình độc quyền rồi bán lại quyền truy cập với giá cao, thì Trung Quốc lại chọn con đường phá giá thị trường – một chiến lược kinh điển trong giáo trình kinh doanh hiện đại.

Điểm tựa đầu tiên là chi phí. Mô hình R1 của DeepSeek được phát triển với ngân sách dưới 6 triệu USD – một con số chỉ bằng phần lẻ so với chi phí xây dựng GPT-4.

Trung Quốc đạt được điều này bằng cách tối ưu hóa sức mạnh từ những dòng chip cũ hơn như Nvidia H800, vốn không nằm trong danh mục cấm xuất khẩu của Mỹ. Thay vì chạy theo phần cứng đắt đỏ, họ chọn cách thông minh hơn, đó là tối ưu chi phí để tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.

Bên cạnh đó, chiến lược “freemium” mà các công ty Trung Quốc đang áp dụng – cung cấp mô hình miễn phí nhưng đầy sức mạnh – cho thấy họ đang tái hiện công thức đã giúp Google hay Facebook thống trị Internet: thu hút người dùng, mở rộng cộng đồng phát triển, rồi mới tìm cách kiếm tiền sau.

Một khi AI Trung Quốc trở thành tiêu chuẩn trong giới lập trình viên và doanh nghiệp toàn cầu, việc kiếm lời chỉ còn là vấn đề thời gian. Họ có thể tung ra phiên bản thương mại cao cấp, bán dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật, thậm chí thu lợi từ dữ liệu, tất cả đều dựa trên một nền tảng mà ban đầu được trao đi miễn phí.

Điều nguy hiểm nhất là áp lực vô hình nhưng cực kỳ thực tế mà chiến lược này tạo ra cho các công ty Mỹ. Khi thị trường tràn ngập những mô hình AI miễn phí với chất lượng tiệm cận sản phẩm cao cấp, ai còn muốn chi hàng triệu đôla cho giấy phép sử dụng?

Điều này buộc các công ty phương Tây phải cắt giảm giá, làm mỏng biên lợi nhuận hoặc buộc phải chứng minh rằng sản phẩm của họ tốt vượt trội – một yêu cầu ngày càng khó khi sự chênh lệch về chất lượng ngày một thu hẹp.

Cỗ máy hạ tầng quốc gia: Nền tảng cho cuộc chơi dài hơi

Để chiến lược “AI miễn phí” có thể thành công, các công ty cần một nền tảng hạ tầng đủ mạnh và rẻ để vận hành. Và đây là lúc vai trò của nhà nước Trung Quốc thể hiện rõ nhất.

Theo một báo cáo từ Strider Technologies, Bắc Kinh đang triển khai một kế hoạch xây dựng hơn 250 trung tâm dữ liệu AI chuyên dụng trên toàn quốc. Về bản chất, đây là một chương trình trợ cấp khổng lồ của chính phủ.

Bằng cách đầu tư vào hạ tầng tính toán, nhà nước giúp giảm đáng kể chi phí vận hành cho các công ty AI trong nước. Điều đó cũng cho phép họ có thể duy trì mô hình kinh doanh miễn phí trong một thời gian dài để bóp nghẹt đối thủ cạnh tranh.

Tham vọng này còn vươn ra ngoài không gian, với kế hoạch triển khai hàng nghìn vệ tinh hoạt động như các trung tâm dữ liệu trên quỹ đạo. Về mặt kinh tế, điều này sẽ tạo ra một lợi thế độc nhất: khả năng thu thập và xử lý dữ liệu gần như ngay lập tức, mở ra các mô hình kinh doanh hoàn toàn mới trong các lĩnh vực như logistics, nông nghiệp thông minh và tài chính. Đây là một khoản đầu tư dài hạn để kiểm soát toàn bộ chuỗi giá trị của nền kinh tế dữ liệu.

Rào cản thương mại và những rủi ro không thể bỏ qua

Dù chiến lược của Trung Quốc rất bài bản, nó cũng đối mặt với những rào cản kinh tế và thương mại không hề nhỏ.

Rủi ro lớn nhất không phải là công nghệ, mà là niềm tin. Liệu các doanh nghiệp quốc tế, đặc biệt là ở phương Tây, có sẵn sàng giao phó những dữ liệu kinh doanh nhạy cảm nhất của họ cho một mô hình AI được huấn luyện và vận hành trong môi trường internet bị kiểm duyệt của Trung Quốc?

Vấn đề kiểm duyệt nội dung và bảo mật dữ liệu là một rào cản thương mại cực lớn, có thể hạn chế khả năng thâm nhập thị trường toàn cầu của AI Trung Quốc.

Hơn nữa, thị trường luôn có phản ứng. Trước áp lực từ các mô hình mở của Trung Quốc, các công ty Mỹ cũng không ngồi yên. Meta đã đi tiên phong với mô hình Llama mã nguồn mở, và Elon Musk cũng đã mở mã nguồn của Grok. Cuộc chiến đang chuyển dần từ “đóng vs. mở” sang cuộc cạnh tranh xem hệ sinh thái mở của ai tốt hơn, an toàn hơn và đáng tin cậy hơn.

Tương lai kinh tế của AI: Cuộc đua về mô hình kinh doanh

Sự trỗi dậy của AI Trung Quốc cho thấy một sự thật quan trọng, đó là cuộc đua AI trong tương lai sẽ không chỉ là cuộc đua về công nghệ mạnh nhất, mà là cuộc đua về mô hình kinh doanh bền vững nhất.

Thung lũng Silicon đã quen với việc bán các sản phẩm công nghệ với tỷ suất lợi nhuận cao. Nhưng Trung Quốc đang đặt cược rằng AI sẽ đi theo con đường của điện toán đám mây hay phần mềm mã nguồn mở – nơi giá cả liên tục giảm và cuộc chơi thuộc về những ai có quy mô lớn nhất và chi phí thấp nhất.

Ván cược kinh tế này đang buộc cả thế giới phải suy nghĩ lại. Liệu tương lai của AI sẽ là một dịch vụ cao cấp, hay một tiện ích cơ bản mà ai cũng có thể tiếp cận? Câu trả lời sẽ không chỉ định hình ngành công nghệ, mà còn định hình lại toàn bộ nền kinh tế toàn cầu trong nhiều thập kỷ tới. Và hiện tại, Trung Quốc đang là người quyết liệt nhất trong việc đặt cược vào một tương lai miễn phí.