Lo sợ bị xử phạt do chưa hiểu rõ quy định thuế khoán mới, cộng thêm buôn bán ế ẩm, nhiều tiểu thương đã tạm “đóng cửa” chờ hướng dẫn thêm – Ảnh: NHẬT XUÂN
Với yêu cầu phải xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, nhiều hộ kinh doanh cho biết có những vướng mắc phát sinh từ thực tế chưa được hướng dẫn, có nguy cơ bị phạt oan, nên buộc phải tạm ngừng kinh doanh hoặc yêu cầu thanh toán bằng tiền mặt thay vì chuyển khoản.
Các chuyên gia và nhiều hộ kinh doanh đều cho rằng việc chấm dứt thuế khoán với hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng/năm, yêu cầu phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế (có hiệu lực từ ngày 1-6) là cần thiết nhằm thúc đẩy sự phát triển và minh bạch, công bằng. Tuy nhiên, thực tế thị trường những ngày đầu bộc lộ nhiều loay hoay.
Bán hàng online gặp khó với hóa đơn đầu ra, đầu vào
Nhiều người bán hàng online khẳng định không phản đối sự minh bạch, cũng không phủ nhận vai trò của hóa đơn điện tử, nhưng cho rằng cần có thời gian chuyển tiếp, một cơ chế linh hoạt và phải được hướng dẫn cụ thể.
Chị Ngọc Mai (ngụ Củ Chi, TP.HCM), người kinh doanh đồ gia dụng xách tay qua mạng xã hội, cho biết những ngày này chị rất lo lắng khi quy định mới yêu cầu tất cả hộ kinh doanh đều phải có hóa đơn đầu vào, đầu ra rõ ràng.
“Với kiểu bán hàng nhỏ lẻ như tôi, lấy hàng xách tay từ người quen gửi về, giờ gần như triệt đường kinh doanh – chị Mai nói và thừa nhận rằng – Đồ gia dụng, thời trang, thực phẩm chức năng, tất cả đều là hàng đểu khó có hóa đơn gốc chuẩn hợp lệ đầu vào. Giờ còn buộc phải xuất hóa đơn đầu ra cho khách, không biết lấy gì để chứng minh nguồn gốc”.
Nhiều người kinh doanh trên sàn thương mại điện tử cũng cho biết đang rơi vào thế khó. Theo anh N.V.N., chuyện khách đặt hàng rồi “bom hàng” xảy ra như cơm bữa. “Giao hàng đến nơi nhưng số điện thoại không liên lạc được, hàng bị hoàn về. Nhưng nếu tôi đã tạo hóa đơn điện tử thì sao? Có phải vẫn kê khai và đóng thuế như thể hàng đã bán thành công?”, anh N. bày tỏ.
Bên cạnh đó, theo anh N., các nền tảng thương mại điện tử bảo vệ thông tin khách hàng rất chặt, người bán không có thông tin, số điện thoại hay địa chỉ thật để xác minh trước khi giao hàng. “Người đặt có thể là ai cũng không biết, đặt chơi rồi bỏ, mình là người chịu hết.
Nếu cơ quan thuế chỉ nhìn vào hóa đơn để tính thuế, không cần biết hàng có đến tay khách hay chưa rồi các đơn bị hoàn trả, người bán hàng online sẽ lãnh đủ”, anh N. nói.
Kinh doanh đồ cổ lúng túng với hóa đơn
Trao đổi với chúng tôi, nhiều người kinh doanh đồ cổ – một lĩnh vực vốn đặc thù và không thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng – bày tỏ lo lắng khi cho rằng không thể có hóa đơn đầu vào. “Có những món trong tiệm tôi có tuổi đời cả trăm năm. Người bán cho tôi còn không biết xuất xứ, làm sao có hóa đơn mà xuất?”, anh V.H., một người bán đồ cổ tại TP.HCM, lo lắng.
Theo anh V.H., ngành đồ cổ vốn dĩ dựa trên tính độc bản và giá trị lịch sử. Nguồn hàng chủ yếu là mua lại từ các gia đình, người sưu tầm hoặc thậm chí được truyền lại qua nhiều đời.
Những món như bàn ghế, tủ, bình sứ, tượng gỗ… có khi cả người bán lẫn cha ông của họ cũng chẳng rõ chính xác món đồ đến từ đâu. Anh V.H. cho rằng việc áp dụng các tiêu chuẩn giao dịch hiện đại vào loại hình kinh doanh này là “khiên cưỡng”. Nếu yêu cầu bắt buộc phải có hóa đơn cho từng món hàng, nhất là khi món đó đã qua tay hàng chục đời người, hầu hết tiểu thương trong ngành đều buộc phải nghỉ bán.
Theo anh V.H., Nhà nước có thể khuyến khích tiểu thương kê khai doanh thu, hoặc áp dụng mức thuế khoán phù hợp. Nhưng bắt buộc phải có hóa đơn cho từng món hàng là điều “chỉ phù hợp với hàng sản xuất công nghiệp, không thể áp vào ngành hàng cổ vật“. “Làm ăn phải minh bạch, nhưng cũng cần thực tế. Chúng tôi không chống luật, chỉ mong luật hiểu đặc thù nghề”, anh V.H. nói.
Trong khi đó, chị N.M., một tiểu thương chuyên bán hàng cũ cạnh chợ Bà Chiểu (quận Bình Thạnh), cho biết mô hình kinh doanh của chị chủ yếu dựa trên việc thu gom quần áo đã qua sử dụng từ người dân. “Họ đem đồ ra chợ bán lại, tôi mua rồi treo lên bán tiếp. Không có hóa đơn đầu vào, lấy gì để làm hóa đơn đầu ra?”, chị N.M. băn khoăn.
Dù không nằm trong diện có doanh thu trên 1 tỉ đồng song cũng không khỏi lo lắng trước yêu cầu minh bạch hóa đơn đầu vào và quy định nộp thuế mới theo doanh thu kể từ năm 2026. “Chúng tôi chưa biết sắp tới phải làm sao. Nếu sang năm có quy định phải xuất hóa đơn mà không có cách nào xoay xở được, chắc tôi nghỉ bán thôi”, chị N.M. lo lắng.
Nhiều hộ kinh doanh lo bị phạt oan
Lâu nay quán tạp hóa nhỏ của bà N.T.D. (51 tuổi, huyện Thanh Oai, Hà Nội) hoạt động theo hình thức kinh doanh truyền thống, đó là mua hàng của mối quen ở chợ hay đại lý. Hơn 20 năm buôn bán, hóa đơn từ đầu mối bán buôn cũng chỉ là những tờ giấy viết tay đơn giản và khi đến tay người tiêu dùng, nhiều lúc chỉ bằng “cộng nhẩm” rồi trả tiền.
Tuy nhiên từ sau ngày 1-6, khi chính sách mới có hiệu lực, bà D. cho biết rất hoang mang trước các yêu cầu mới là các hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm phải chuyển sang kê khai thuế theo doanh thu thực tế.
“Tôi chỉ học hết lớp 4, máy tính không biết dùng. Trước giờ bán hàng toàn cộng nhẩm bằng đầu, có viết ra giấy cũng là cho mình nhớ, giờ bảo phải tính doanh thu cả năm, xem có vượt 100 triệu đồng/tháng hay không thì tôi chịu”, bà D. chia sẻ và cho biết điều bà lo ngại hơn cả là việc bị truy thu thuế nếu kê khai không đúng.
“Bán hàng tạp hóa lời lãi chẳng được bao nhiêu, tôi sợ kê khai sai rồi bị phạt hay bị cho là trốn thuế thì khổ”, bà D. nói và cho biết đã chủ động liên hệ với cơ quan thuế địa phương để tìm hiểu kỹ quy định mới và chờ được hướng dẫn cụ thể. “Tôi không muốn vi phạm, chỉ là không biết bắt đầu từ đâu. Nếu có người chỉ dẫn, tôi sẽ làm theo”, bà D. bày tỏ mong muốn được hỗ trợ để tuân thủ đúng pháp luật.
Tâm lý lo ngại về việc “vô tình” vi phạm quy định thuế không chỉ là nỗi băn khoăn của riêng ai, mà đang lan rộng trong cộng đồng hộ kinh doanh nhỏ lẻ trên cả nước. Sau ngày 1-6, khi chính sách chấm dứt thuế khoán chính thức có hiệu lực, hàng loạt tiểu thương đã lên các diễn đàn, nhóm mạng xã hội để tìm kiếm sự hỗ trợ và chia sẻ kinh nghiệm.
Trên các diễn đàn như Facebook, Zalo, nhiều bài viết từ các hộ kinh doanh bày tỏ sự lúng túng trước các quy định mới. Câu hỏi nhiều nhất xung quanh cách kê khai doanh thu, sử dụng hóa đơn điện tử, hàng không có hóa đơn bán bằng cách nào và lo lắng về việc không biết mình có nằm trong diện phải sử dụng hóa đơn điện tử phát hành từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế hay không.
Gần đây, nhiều người mua hàng online thường xuyên nhận được thông báo yêu cầu “không ghi nội dung liên quan đến hàng hóa” từ các chủ shop – Ảnh: BÌNH KHÁNH
Chuyển tiền “trả nợ”, “mừng cưới”
Chị Đỗ Thị L. (Hà Đông, Hà Nội) cho biết doanh thu hằng năm với hàng buôn bán đồ gia dụng của gia đình chị vượt 1 tỉ đồng, thuộc diện phải sử dụng hóa đơn điện tử phát hành từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.
“Mấy nay đi lấy hàng, các mối bỏ buôn đều yêu cầu trả tiền mặt. Nếu chuyển khoản phải trả thêm tiền, giá cả đội lên trong khi buôn bán ế ẩm, tôi quyết định tạm đóng cửa để nghe ngóng xem sao”, chị L. giải thích lý do tạm ngừng kinh doanh.
Nhiều tài khoản mạng xã hội chuyên kinh doanh online còn bắt đầu thay đổi cách thức yêu cầu khách thanh toán. Chị V.Hà, chủ một shop thời trang online, yêu cầu khách hàng “không ghi nội dung liên quan đến hàng hóa” hay “thanh toán”. Thậm chí nhiều chủ shop còn hướng dẫn khách ghi nội dung chuyển tiền như “trả nợ”, “chúc mừng sinh nhật”, “mừng cưới”… với hy vọng giảm khả năng bị đánh thuế.
Một số tiểu thương “truyền miệng” nhau là thông tin tài khoản ngân hàng được chia sẻ với cơ quan thuế, nên việc ghi nội dung thanh toán liên quan đến giao dịch thương mại có thể khiến người bán bị truy thu thuế hoặc bị kiểm tra đột xuất. Do đó nhiều người bán hàng đề nghị không ghi nội dung thanh toán mua hàng khi chuyển khoản để né thuế.
Trước nghi vấn né thuế lan truyền trên mạng, Chi cục Thuế khu vực 1 cảnh báo hành vi mập mờ giao dịch có thể bị xem là che giấu doanh thu.
Cơ quan thuế cũng nhấn mạnh những trường hợp cố tình kê khai không trung thực, không đầy đủ doanh thu sẽ bị xử lý nghiêm: từ truy thu, ấn định thuế, xử phạt hành vi khai sai, trốn thuế cho đến bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng.
Nhiều tiểu thương cho biết “linh hoạt” các phương án thanh toán nhưng lại khuyến khích thanh toán bằng tiền mặt – Ảnh: QUANG ĐỊNH
Nhiều hộ kinh doanh “linh hoạt” phương thức thanh toán
Ghi nhận thực tế ngày 5-6 tại nhiều cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống và chợ truyền thống tại TP.HCM cho thấy hoạt động thanh toán chuyển khoản vẫn diễn ra bình thường. Tại các tiệm cà phê, quán ăn, thậm chí là các sạp rau củ hay đồ khô trong chợ, mã QR vẫn được đặt ngay ngắn ở quầy tính tiền.
Một số tiệm tạp hóa nhỏ có khuyến khích khách trả tiền mặt nhưng không có sự ép buộc hay từ chối thanh toán qua ngân hàng. “Tôi vẫn chấp nhận cả hai hình thức thanh toán, chuyển khoản hay tiền mặt đều được, vì khách hàng chủ yếu thanh toán qua tài khoản”, chủ một quán hủ tiếu trong con hẻm trên đường Lê Văn Sỹ (quận 3) chia sẻ.
Chị Tâm, một tiểu thương, cho rằng về lâu dài, việc từ chối thanh toán qua tài khoản sẽ khiến nhiều chủ kinh doanh đánh mất lượng khách hàng lớn, nhất là trong bối cảnh người tiêu dùng có xu hướng ngại mang theo tiền mặt khi đi mua sắm.
“Giờ đi mua hoa, mua đồ ăn, ai cũng thích chuyển khoản cho nhanh, không phải thối lại tiền. Nếu người bán không hỗ trợ, khách sẽ tìm chỗ khác thuận tiện hơn”, chị Tâm nói.
Anh Hoàng Phú (ngụ quận 12) kể lại tình huống “dở khóc dở cười” khi đến quán bún bò ruột nhưng bị từ chối… đổi tiền. “Mình quen ghé quán đó ăn uống, hay nhờ đổi vài trăm ngàn đổ xăng, gửi xe vì ngại kiếm cây ATM.
Vậy mà lần này, vừa nói chuyển khoản xong là chủ quán lắc đầu, bảo sợ bị truy thu gì đó”, anh kể, song khẳng định phần lớn các quán vẫn nhận chuyển khoản bình thường và quét mã để tiện cho đôi bên.
* Ông Phan Phương Nam (phó khoa luật thương mại Đại học Luật TP.HCM):
Cần hướng dẫn trước khi tính đến việc xử phạt
Với các hộ kinh doanh, cần thấy rằng việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế suất trên doanh thu là quá trình tất yếu, không thể né tránh. Do vậy các hộ kinh doanh nên cố gắng nhanh chóng tìm hiểu các quy định, có thể liên hệ tư vấn ở những đơn vị chuyên môn, áp dụng sớm hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền để tự kiểm soát được doanh thu chính xác…
Tuy nhiên quá trình chuyển đổi từ hình thức nộp thuế khoán sang kê khai theo doanh thu cần áp dụng quá trình chuyển tiếp, có thể khoảng 1 – 2 năm để các hộ dần thích nghi. Lâu nay người dân vẫn kinh doanh theo hình thức truyền thống, tự phát, hóa đơn viết tay hoặc “tính nhẩm”. Do đó việc chuyển đổi cần có khoảng thời gian để các hộ kinh làm quen với quy trình kê khai mới, hạn chế những rủi ro phát sinh.
Ngoài ra cần những chương trình truyền thông, tập huấn đơn giản, dễ hiểu… giúp người dân dễ dàng tiếp cận. Cần tăng cường hướng dẫn người dân làm đúng, chứ đừng chú trọng quá vào kiểm tra, xử phạt khiến các hộ kinh doanh càng thấy áp lực.
Thực tế rất nhiều hộ kinh doanh là những người lớn tuổi, làm ăn nhỏ lẻ, ít hiểu biết về chính sách và công nghệ. Nếu không có chính sách phù hợp, nguy cơ phát sinh những hình thức “né” thuế hoặc rút lui khỏi kinh doanh.
