Các đại biểu Quốc hội sáng 25-6 – Ảnh: Quốc hội
Theo luật vừa thông qua, thẩm quyền quyết định lập, điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước được phân cấp cho Chính phủ, thay vì Quốc hội như trước.
Phân cấp quyền dự toán ngân sách cho Chính phủ
Cụ thể Chính phủ lập và trình Quốc hội kế hoạch tài chính 5 năm quốc gia, phương án phân bổ ngân sách trung ương hằng năm, dự toán điều chỉnh ngân sách theo quy định, dự toán thu chi; quyết định sử dụng tăng thu so với dự toán, dự toán chi còn lại của ngân sách trung ương…
Chính phủ cũng lập dự toán điều chỉnh ngân sách nhà nước trong trường hợp có biến động làm tăng mức vay, bội chi so với dự toán đã phân bổ, trình Quốc hội quyết định. Dựa vào nghị quyết của Quốc hội, UBND các cấp lập dự toán điều chỉnh ngân sách địa phương, trình HĐND cùng cấp quyết định.
Chính phủ cũng quyết định điều chỉnh dự toán thu, chi của một số bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương và một số tỉnh, thành phố.
Tuy nhiên việc này không làm tăng tổng mức vay, bội chi ngân sách và cần báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.
Như vậy Quốc hội chỉ quyết định điều chỉnh tổng thể dự toán ngân sách nhà nước khi tăng tổng mức vay, bội chi ngân sách.
Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng, HĐND, UBND cấp tỉnh, cấp xã tăng kiểm tra, giám sát và có chế tài xử lý nghiêm các vi phạm, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Cùng với đó, việc Thủ tướng Chính phủ điều hành, lãnh đạo chi tiết cụ thể theo từng lĩnh vực thu, chi cũng là phù hợp với quy định của Hiến pháp
Phân cấp ngân sách trung ương và địa phương
Về phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, theo bộ trưởng Bộ Tài chính, sau khi tiếp thu ý kiến các đại biểu, địa phương, Chính phủ tiếp thu lựa chọn phương án 2 đã trình Quốc hội để hoàn thiện việc phân cấp.
Đồng thời tiếp thu chỉnh lý quy định về việc phân chia tiền sử dụng đất, tiền thuê đất theo hướng: Hà Nội được hưởng 100% các khoản thu này theo quy định của Luật Thủ đô.
Các địa phương không nhận bổ sung cân đối, ngân sách địa phương được nhận 80%, ngân sách trung ương nhận 20%; Các địa phương nhận bổ sung cân đối, ngân sách địa phương được hưởng 85%, ngân sách trung ương 15%.
Ngân sách trung ương sẽ được nhận nguồn thu từ 100% thuế xuất nhập khẩu, thuế nhập khẩu bổ sung, thuế tiêu thụ đặc biệt từ hàng nhập khẩu; thuế tài nguyên, thuế thu nhập doanh nghiệp, lãi chia từ hoạt động dầu khí; viện trợ không hoàn lại; thu phí, lệ phí từ dịch vụ do cơ quan trung ương thực hiện (trừ lệ phí trước bạ); thu tiền xử phạt vi phạm hành chính, phạt khác; từ khai thác, xử lý tài sản công của cơ quan trung ương…
Các khoản sẽ phân chia giữa ngân sách trung ương và địa phương: Thuế thu nhập doanh nghiệp; thuế thu nhập cá nhân, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế bảo vệ môi trường; tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước (tỉ lệ trung ương 70%; địa phương 30%); thuế giá trị gia tăng (tỉ lệ 70-30%)…
Trong khi đó, địa phương được hưởng 100% tiền thu ngân sách gồm: Thuế tài nguyên, trừ thuế tài nguyên thu từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí; Thuế sử dụng đất nông nghiệp; Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp;
Tiền cho thuê mặt nước, tiền sử dụng khu vực biển; Tiền cho thuê và tiền bán nhà ở thuộc sở hữu nhà nước; Lệ phí trước bạ; Thu từ hoạt động xổ số; khoản thu từ khai thác xử lý tài sản công của địa phương.
Luật vừa được Quốc hội thông qua cũng không quy định thứ tự ưu tiên trong xử lý nguồn tăng thu so với dự toán. Dự toán chi còn lại của cấp ngân sách đảm bảo linh hoạt trong tổ chức thực hiện.
Luật Ngân sách (sửa đổi) có 79 điều, hiệu lực từ năm ngân sách 2026. Riêng các quy định về lập dự toán, chấp hành ngân sách nhà nước và phân cấp ngân sách cấp tỉnh, xã với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số từ ngày 1-7.
