Ngành thuế có thể định hướng phân loại hộ kinh doanh theo quy mô. Trong ảnh: Tiểu thương bán rau tại chợ Tân Sơn Nhất, quận Gò Vấp – Ảnh: QUANH ĐỊNH
Theo các chuyên gia, ngoài ra, cần đơn giản hóa hệ thống sổ sách kế toán theo quy mô để tránh gây xáo trộn và đảm bảo tính khả thi khi chính sách thuế mới đi vào thực tế.
Cần lộ trình và hỗ trợ
Bà Nguyễn Quỳnh Dương – tổng giám đốc phần mềm quản lý bán hàng đa kênh Nhanh – cho rằng với chính sách thuế mới áp dụng cho hộ kinh doanh, một vấn đề được quan tâm là phương án triển khai như thế nào trong việc thu thuế với các hộ kinh doanh có doanh thu dưới 1 tỉ đồng/năm để vừa đảm bảo tính khả thi trong triển khai, vừa đảm bảo thu đúng – thu đủ? Theo đó, có thể cân nhắc theo hai hướng.
Một là duy trì thuế khoán nhưng cần minh bạch hóa cách tính. Nếu vẫn áp dụng khoán, cơ quan thuế nên công khai tiêu chí xác định mức khoán theo từng khu vực (thành phố, nông thôn), dựa vào diện tích, ngành nghề, quy mô kinh doanh… Đồng thời, cơ quan chức năng nên tổ chức họp công khai để người nộp thuế được biết và góp ý, tránh cảm giác áp đặt và nghi ngờ.
Phương pháp thứ hai là chuyển sang kê khai có hỗ trợ. Theo bà Dương, với người trẻ biết dùng máy tính, việc khai thuế trên cổng thông tin điện tử không quá khó. Tuy nhiên với tiểu thương lớn tuổi hoặc ít tiếp cận công nghệ, cần có sự hỗ trợ cụ thể hơn như tuyên truyền, hướng dẫn, thậm chí ban đầu có thể bố trí cán bộ thuế hỗ trợ khai hộ, khai thay, để họ dần làm quen. “Quan trọng là chọn phương án phù hợp với từng nhóm đối tượng, đảm bảo thu đúng, không gây quá tải”, bà Dương nói.
Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng khác là việc triển khai hóa đơn đầu vào đối với hộ kinh doanh, vốn lâu nay chưa được kiểm soát hiệu quả. Theo các chuyên gia, việc này cần thực hiện theo lộ trình cụ thể để tránh gây xáo trộn hoạt động kinh doanh.
Về ngành nghề, cũng cần triển khai có chọn lọc. Trước tiên nên áp dụng ở các lĩnh vực có đầu vào dễ lấy hóa đơn như sách vở, dược phẩm, hóa mỹ phẩm, thiết bị văn phòng,… rồi mở rộng dần sang các ngành đặc thù hơn như thực phẩm tươi sống, nông sản, hàng chợ truyền thống…
Trước đó, Cục Thuế dự kiến phân loại hộ kinh doanh thành 4 nhóm theo doanh thu để áp dụng phương thức quản lý phù hợp, minh bạch và theo hướng số hóa.
Nhóm 1 sẽ gồm các hộ kinh doanh có doanh thu dưới ngưỡng chịu thuế, tức dưới 200 triệu đồng/năm – mức áp dụng từ 2026. Nhóm 2 có doanh thu từ 200 triệu đến dưới 1 tỉ đồng/năm, phải ghi chép thu chi đơn giản và được khuyến khích sử dụng hóa đơn điện tử. Từ năm 2027 – 2028, sẽ có lộ trình bắt buộc dùng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế hoặc máy tính tiền.
Nhóm 3 gồm hộ kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng có doanh thu từ 1 – 3 tỉ đồng/năm và hộ kinh doanh trong thương mại, dịch vụ có doanh thu từ 1 – 10 tỉ đồng/năm, bắt buộc dùng hóa đơn điện tử của cơ quan thuế hoặc hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Và cuối cùng là nhóm 4 gồm hộ kinh doanh có doanh thu trên 10 tỉ đồng/năm, quản lý thuế tương tự doanh nghiệp nhỏ, phải kê khai đầy đủ và sử dụng hóa đơn điện tử.
Đồ họa: TẤN ĐẠT
Thí điểm để tránh phân tán nguồn lực
Dưới góc nhìn của TS Nguyễn Xuân Hải – đồng sáng lập kiêm cố vấn kinh tế cấp cao của Hathaway Policy – để có chính sách phù hợp trong quản lý và thúc đẩy nhóm hộ kinh doanh phát triển hơn, điều đầu tiên cần làm là nắm rõ thực trạng.
“Hiện nay, số liệu về hộ kinh doanh rất kém chất lượng. Chúng ta không biết chính xác có bao nhiêu hộ kinh doanh, không rõ quy mô trung bình là bao nhiêu và từ đó rất khó để phân loại hay đưa ra chính sách phù hợp”, TS Nguyễn Xuân Hải nói.
Do đó thay vì triển khai đồng loạt trong thời gian ngắn thì cần có lộ trình rõ ràng và bài bản, thực hiện trong vài năm, thậm chí lâu hơn nữa, tùy theo nguồn lực của Nhà nước.
Ông Hải đề xuất có thể thí điểm theo địa bàn. Thay vì áp dụng toàn quốc cùng lúc, có thể chọn làm trước ở một vài quận, huyện – nơi có điều kiện hạ tầng và đội ngũ cán bộ đủ mạnh. Nhóm cán bộ thí điểm này sẽ được đào tạo bài bản, có công cụ đầy đủ, từ đó học hỏi trong thực tiễn và rút ra được bài học để triển khai rộng hơn. Làm theo địa bàn giúp tránh phân tán nguồn lực, xây dựng được mô hình mẫu, sau đó nhân rộng ra toàn quốc.
Chính những cán bộ đã có kinh nghiệm thí điểm này sẽ đóng vai trò đào tạo lại cho các cán bộ tại địa phương khác khi triển khai trên toàn quốc. Cách làm cuốn chiếu như vậy sẽ giúp các hộ kinh doanh có thời gian thích nghi và chuẩn bị cho các thay đổi.
“Trong khi đó, các cán bộ thuế có điều kiện nâng cao năng lực tiếp cận, quản lý hộ kinh doanh. Đồng thời, hệ thống quản lý phía sau có đủ thời gian để xây dựng năng lực, công cụ, quy trình phù hợp. Từ đó, cơ quan quản lý mới có thể đưa ra mức phân loại hợp lý, sát thực tiễn, tránh gây ra phản ứng như thời gian qua”, ông Hải gợi ý.
