Người lao động làm việc trong một nhà máy may mặc tại TP Thủ Đức, TP.HCM – Ảnh: QUANG ĐỊNH
Chia sẻ với Tuổi Trẻ, TS Jonathan Pincus, giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright (FSPPM), cho rằng thách thức dài hạn với Việt Nam là tăng hàm lượng nội địa của hàng xuất khẩu sản xuất. Dữ liệu từ OECD cũng cho thấy hơn một nửa giá trị xuất khẩu hàng điện tử là nhập khẩu.
Điều đó có nghĩa là vẫn còn hạn chế mối liên kết giữa các nhà xuất khẩu FDI và các công ty trong nước. “Việt Nam chưa có nhiều công ty trong nước có năng lực công nghệ và quản lý để hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu”, TS Jonathan Pincus nói.
TS Vũ Thành Tự Anh, Đại học Fulbright Việt Nam, khẳng định Việt Nam đã trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu với tỉ trọng xuất nhập khẩu/GDP có lúc lên tới gần 200%, một trong những nền kinh tế có độ mở thương mại cao nhất thế giới.
FDI đóng góp lớn, với tỉ trọng dòng vốn FDI ròng tương đương 5,9% GDP trong thập niên qua, vượt xa nước thứ nhì trong khu vực là Malaysia (3,4%). Dù vậy, giá trị gia tăng và kết nối với doanh nghiệp nội địa là rất thấp. Điều này cho thấy sự thiếu kết nối giữa doanh nghiệp FDI và nội địa, hạn chế hiệu quả công nghệ và năng suất.
Dù vẫn phụ thuộc vào FDI, Việt Nam phải phát triển nội lực thông qua doanh nghiệp tư nhân, Nhà nước hiệu quả và xã hội năng động, để giảm thiểu rủi ro từ biến động toàn cầu và khẳng định vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng.
Theo GS Trần Văn Thọ, kinh tế Việt Nam đang tồn tại dưới cấu trúc “hai tầng”, một bên là khu vực FDI, một bên là doanh nghiệp trong nước, hầu như không có sự liên kết chặt chẽ, do các doanh nghiệp FDI khó tìm được đối tác có cả khả năng quản lý lẫn tinh thần trách nhiệm.
Trong thực tế, doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước gặp nhiều rào cản về vốn, đất đai, thủ tục và đặc biệt là năng lực công nghệ, quản lý. Nhiều doanh nghiệp nhỏ không đủ trình để nhận công nghệ, gặp rào cản ngôn ngữ nên không tận dụng được cơ hội hợp tác quốc tế.
Cũng theo GS Thọ, các SME Nhật Bản đang đối mặt với tình trạng thiếu người kế thừa, có nhu cầu đầu tư vào Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Nam cần tạo cơ chế thông thoáng hơn để tiếp nhận công nghệ.
“Cơ hội thì nhiều, vấn đề là chúng ta có đủ nội lực và sức mạnh để nắm bắt hay không”, GS Thọ nói.
Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa tìm được cơ hội liên doanh với các doanh nghiệp nhỏ nước ngoài, tiếp cận chuyển giao công nghệ?… Để giải bài toán này, theo ông Thọ, SME cần liên kết với nhau để cùng lớn lên, tạo ra quy mô đủ để thu hút sự quan tâm từ đối tác quốc tế.
“Muốn lớn lên, phải có tinh thần đồng đội, kết hợp với doanh nghiệp cùng ngành hoặc khác ngành. Còn nhỏ quá, doanh nghiệp FDI không biết cũng không dám liên doanh”, GS Thọ nói và cho rằng Nhà nước cần tích cực hỗ trợ các SME tiếp cận vốn, giúp lập dự án khả thi, có khả năng phân tích công nghệ và thị trường. Các cơ quan quản lý cần xem việc hỗ trợ SME lớn mạnh là trách nhiệm.
“Với nguồn lực hạn chế, các SME không thể tự mình làm hết những phân tích cơ bản này. Nhà nước nên đảm nhận, còn những nội dung đặc thù theo từng ngành, doanh nghiệp có thể tự nghiên cứu thêm, GS Thọ gợi ý.
