Bà Nguyễn Cẩm Chi – giám đốc Khối Tư vấn Phát triển Bền vững, Công ty Tư vấn Phát triển Doanh nghiệp MCG – Ảnh: BSA
Chia sẻ tại Hội thảo chuyên đề: Tìm hiểu vấn đề ‘lên công ty’ và ‘thay đổi thuế khoán’ do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, Trung tâm BSA và VCCI TP.HCM tổ chức sáng 17-6, bà Nguyễn Cẩm Chi cho biết, hiện cả nước có hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh (HKD), tạo ra 8-9 triệu việc làm, đóng góp khoảng 30% ngân sách nhà nước.
Trong bối cảnh đó, Chính phủ đặt mục tiêu tăng số lượng doanh nghiệp lên hai triệu vào năm 2030. HKD được xem là đối tượng trọng điểm để chuyển đổi thành doanh nghiệp nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tư nhân.
Muốn gì trong 3-5 năm tới?
Một rào cản lớn hiện nay là nhiều HKD thiếu kiến thức cơ bản về thuế dẫn đến tâm lý lo lắng mỗi khi có thay đổi chính sách. Theo bà Chi, các tiểu thương quy mô nhỏ vẫn giữ thói quen kinh doanh truyền thống, như “thu tiền bỏ vào túi nilon, tiêu trong ngày rồi cuối ngày đếm lại”.
Với những trường hợp này, câu hỏi đặt ra là: họ có nên chuyển từ HKD sang doanh nghiệp không?
Câu trả lời càng trở nên rõ ràng hơn với HKD có doanh thu lớn, lên đến vài tỉ đồng mỗi năm. Với quy mô này, việc duy trì mô hình HKD có thể khiến họ đánh mất nhiều cơ hội phát triển như gặp khó trong xin các chứng nhận cần thiết, tiếp cận nguồn vốn đầu tư, hay tham gia xuất khẩu.
“Là một người làm tư vấn, tôi từng phải từ chối nhiều trường hợp đáng tiếc. Nhà đầu tư rất thích ngành nghề và mô hình kinh doanh đó, nhưng vì vẫn là HKD nên không thể rót vốn được”,- bà Cẩm Chi chia sẻ.
Từ kinh nghiệm tư vấn, bà Chi khuyến khích các HKD nên chủ động trả lời cho câu hỏi: “Mình muốn gì trong 3-5 năm tới?”.
Nếu hài lòng với một tiệm tạp hóa, bỏ tiền vào túi nilon và đếm mỗi ngày thì duy trì mô hình nhỏ; hoặc muốn phát triển lớn hơn, thì cần lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp, chuyển đổi sang doanh nghiệp là cần thiết.
Ví dụ, đối với các HKD trong lĩnh vực ăn uống có doanh thu lớn như quán ăn, tiệm phở…, bà Chi khuyến nghị nên chuyển lên mô hình công ty TNHH một thành viên. Mô hình này giúp dễ dàng hơn trong việc xin cấp các giấy phép vốn rất khó đối với HKD như giấy chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm và giấy chứng nhận phòng cháy chữa cháy.
Trái lại, nếu lựa chọn mô hình công ty TNHH hai thành viên, HKD trong ngành này có thể gặp nhiều rắc rối liên quan đến thương hiệu, phân chia lợi nhuận và nguy cơ tranh chấp giữa các cổ đông.
Trong khi đó, với HKD bán lẻ hoặc cửa hàng tạp hóa, nếu muốn chuyển sang doanh nghiệp thì mô hình công ty TNHH hai thành viên có thể phù hợp hơn, vì cho phép tính lương của chính chủ doanh nghiệp vào chi phí.
“Không phải ai cũng lên công ty. Nhiều trường hợp chúng tôi sẽ tư vấn chuyển từ thuế khoán lên kê khai trước. Nếu muốn vay vốn, ký hợp đồng lao động, mở rộng chuỗi thì tư vấn lên công ty” – bà Cẩm Chi nói.
Các hộ kinh doanh tại chợ Tân Bình, TP.HCM – Ảnh: HỒNG PHÚC
“Lập hóa đơn để tối về ngủ ngon”
Thực tế, dù hoạt động theo mô hình HKD hay doanh nghiệp, mọi chủ thể đều phải thực hiện kê khai, ghi chép đầy đủ và minh bạch thông tin tài chính từ đầu năm 2026.
Điều này không chỉ tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng, mà còn là nền tảng để các HKD chứng minh quy mô thực tế, điều kiện quan trọng để tiếp cận nguồn vốn, đối tác và thị trường lớn hơn.
Một nguyên nhân quan trọng dẫn đến việc nhiều tiểu thương phải đóng cửa sạp hàng trong thời gian qua không phải do lo ngại chính sách thuế, mà do nguồn gốc hàng hóa không rõ ràng, không có giấy tờ xuất xứ hợp lệ.
Vì vậy, dù lựa chọn tiếp tục hoạt động dưới mô hình hộ cá thể hay chuyển sang doanh nghiệp, quy tắc minh bạch về hóa đơn và nguồn gốc đầu vào là điều bắt buộc.
Chia sẻ với tư cách cá nhân, ông Hoàng Xuân Nam – Phó Trưởng phòng Quản lý & Hỗ trợ doanh nghiệp số 4, Chi cục Thuế KV II cho rằng, không thể nói quy định mới về thuế khiến các HKD ngừng kinh doanh, mà có thể từ những nguyên nhân khác, chẳng hạn, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.
“Nếu muốn tiếp tục kinh doanh, chúng ta phải lập hóa đơn đầy đủ, để đầu tiên, tối về chúng ta ngủ ngon. Vừa qua, hiện tượng chuyển nhượng bất động sản ghi giá thấp, đến lúc nào đó cũng lộ ra, nếu đến mức trốn thuế thì có thể phải xử lý hình sự thì cũng bị xử lý” – ông Nam nói.
Người chuyển đổi từ HKD sang doanh nghiệp được miễn lệ phí môn bài trong ba năm, miễn thuế thu nhập cá nhân khi chuyển phần vốn góp sang công ty TNHH hoặc công ty cổ phần và sau thời gian miễn thuế nếu đủ điều kiện sẽ được hưởng mức thuế ưu đãi từ 15-17%.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp có tư cách pháp nhân rõ ràng sẽ dễ tiếp cận vốn hơn so với HKD. Họ có thể tham gia chương trình hỗ trợ lãi suất 2%/năm cho các dự án xanh hoặc đổi mới sáng tạo và được bảo lãnh vay vốn thông qua Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng như các Quỹ bảo lãnh tín dụng tại địa phương.
