Trong suốt nhiều thập kỷ, trà Phổ Nhĩ – sản phẩm lên men đặc trưng của tỉnh Vân Nam – không chỉ được biết đến bởi hương vị trầm ấm và giá trị văn hóa mà còn được tôn vinh như một kênh đầu tư độc đáo. Từ giữa thập niên 2010, khi bất động sản bắt đầu phát tín hiệu chững lại, tầng lớp trung lưu Trung Quốc đã tìm đến những “tài sản thay thế” như đồng hồ xa xỉ, dược liệu quý và đặc biệt là trà Phổ Nhĩ, với niềm tin đây là “cổ vật uống được” có giá trị tăng mãi theo thời gian.
Đây là một hiện tượng lạ: một loại lá trà có thể đạt giá trị lên tới hàng triệu đô la, chỉ vì thời gian ủ và sự khan hiếm. Giới nhà giàu và tầng lớp trung lưu, vốn đã quen với những khoản lợi nhuận khổng lồ từ thị trường bất động sản, đã tìm thấy ở trà Phổ Nhĩ một kênh đầu tư thay thế đầy tiềm năng. Họ tin rằng “trà càng để lâu càng có giá trị”, một công thức đơn giản nhưng đã tạo nên một cơn sốt đầu cơ mãnh liệt.
Cơn sốt đầu cơ nhanh chóng đẩy giá trà lên những đỉnh cao phi lý. Dòng “Huyền Nguyên” của thương hiệu Dayi – một chuẩn mực trong giới sưu tầm trà Phổ Nhĩ– từ mức khoảng 70.000 nhân dân tệ (2017) đã leo thẳng lên gần 1,88 triệu nhân dân tệ vào năm 2021, vượt xa giá vàng cùng trọng lượng. Trong mắt giới đầu cơ, mỗi bánh trà không chỉ là hương vị mà còn là “tấm vé” sinh lời chắc chắn.
Kinh tế chững lại, niềm tin vỡ vụn
Tuy nhiên, cũng tương tự như những cơn sốt lan đột biến hay các loại tài sản đầu cơ trước đây, cơn say lợi nhuận ấy đã gặp bức tường thực tế. Bối cảnh kinh tế Trung Quốc suy yếu, lợi nhuận doanh nghiệp teo tóp, thị trường bất động sản đóng băng và chiến dịch chống tham nhũng lan rộng đã làm lung lay cả tầng lớp tiêu dùng cao cấp.
Việc thắt lưng buộc bụng trong bộ máy công quyền khiến trà Phổ Nhĩ – từng là món quà quyền lực trong văn hóa “guanxi” – mất đi một mảng lớn khách hàng chủ lực. Giới chức giờ đây thận trọng hơn trong việc phô trương sự giàu có, và trà Phổ Nhĩ, từng là món quà sang trọng, nay trở thành một tài sản đầy rủi ro.
Giá của “Huyền Nguyên” rơi tự do, một đơn vị trà cao cấp từng có giá 1,88 triệu nhân dân tệ vào năm 2021, giờ đây chỉ còn vỏn vẹn 380.000 nhân dân tệ vào tháng 6/2025, tức mất gần 80% giá trị so với đỉnh 4 năm trước. Đây không chỉ là một cú điều chỉnh giá đơn thuần mà là sự sụp đổ toàn diện của một bong bóng đầu cơ.
Dòng vốn đầu cơ đã rút ra ồ ạt, khiến thị trường mất đi “cú hích” vốn có. Một nhà buôn trà tại Quảng Châu đã ví von, “không phải trà xuống giá, mà là niềm tin đã cạn.”
Các chuyên gia nhận định rằng thị trường trà Phổ Nhĩ đã bộc lộ những điểm yếu chết người của một “thị trường phi tập trung”. Không có sự quản lý chặt chẽ, giá trị sản phẩm hoàn toàn dựa vào niềm tin của người chơi. Khi niềm tin đó sụp đổ, giá cả cũng sụp đổ theo.
Điểm yếu chí tử của thị trường này nằm ở chỗ: hơn 70% người tham gia là nhà đầu cơ, không phải người tiêu dùng thực sự. Họ mua vào với kỳ vọng bán lại cho thế hệ nhà đầu tư tiếp theo ở mức giá cao hơn, một mô hình “người mua sau trả cho người mua trước” vốn mong manh và dễ đổ vỡ khi niềm tin biến mất.
Hậu quả của cuộc khủng hoảng đang ngày một rõ rệt. Nhiều nhà đầu tư đã mất trắng tài sản, thậm chí không thể trả nổi phí lưu kho và buộc phải bỏ mặc hàng tấn trà trong các nhà kho.
Tại Phòng Thôn (Quảng Châu) – trung tâm giao dịch chiếm tới 80% thương mại trà Phổ Nhĩ – hiện tượng kho trà Phổ Nhĩ bỏ hoang đang diễn ra tràn lan. Các nhà đầu cơ vỡ nợ, không trả nổi phí lưu kho, bỏ mặc hàng tấn trà cho chủ kho mang ra đấu giá với giá chỉ bằng một phần ba thị trường. Hệ quả là nguồn cung giá rẻ tràn vào, kéo giá xuống sâu hơn và tạo vòng xoáy giảm giá khó dừng.
Suốt nhiều năm, công thức đầu cơ tưởng như bất biến – “bất động sản, vàng, trà hay rượu vang thì cứ chôn xuống sẽ tăng giá” – đã thôi thúc tầng lớp trung lưu dồn vốn vào những tài sản hữu hình. Nhưng trong một nền kinh tế tăng trưởng chậm, niềm tin này bị cắt đứt. Cả nhà đầu tư lẫn người tiêu dùng đều trở nên dè dặt, các thương hiệu lớn dù giữ giá niêm yết cao cũng không còn giao dịch sôi động như trước.
Simon Zhao, chuyên gia tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh, nhận định rằng khác với các chu kỳ giảm giá trong quá khứ – vốn diễn ra khi kinh tế Trung Quốc vẫn đang trên đà tăng trưởng – lần này sự suy giảm diễn ra trong bối cảnh niềm tin vào thị trường tài sản đã gãy vĩnh viễn. Không ít người tin rằng thời kỳ “mùa đông” của trà Phổ Nhĩ có thể kéo dài hàng thập kỷ.
“Giá nhà đất vẫn đang tìm đáy chứ đừng nói đến trà, rượu vang hay bộ sưu tập nghệ thuật, những thứ còn lâu mới đáp ứng được nhu cầu thiết yếu”, ông Zhao cảnh báo.
Hối hận
“Số lượng người tiêu dùng thực sự không đủ để duy trì mức tăng giá trà Phổ Nhĩ”, Kevin Xing, người sáng lập thương hiệu trà Phổ Nhĩ Yixinghe tại tỉnh Giang Tô, cho biết.
“Một khách hàng từng chi 10.000 nhân dân tệ để mua trà của tôi giờ chỉ còn ngân sách 5.000 nhân dân tệ hoặc ít hơn”, ông Xing than thở.
Theo Manager Magazine, tại Đông Quảng, nhiều cá nhân và doanh nghiệp kinh doanh trà Phổ Nhĩ đã phá sản, cửa hàng trà đóng cửa ồ ạt, khoảng 68 000 người từng là “các nhà sưu tập trà” đã thanh lý hết hàng, tương đương 70% lực lượng nhà sưu tập cao điểm đã rút khỏi thị trường.
Tan Tong, một thương gia trà tại Quảng Châu, trung tâm phân phối và kinh doanh trà lớn nhất Trung Quốc cho biết rất nhiều người giàu và người nổi tiếng đã háo hức mua những loại trà Phổ Nhĩ quý hiếm đắt tiền để rồi hiện nay hối hận vì quyết định này.
“Rất nhiều chủ nhà máy và doanh nhân giàu có ở Quảng Đông đã tích trữ trà hàng tấn”, bà nói, đồng thời cho biết thêm rằng cơn sốt này hiện đang hạ nhiệt với tốc độ chưa từng có.
“Các nhà sưu tập và đầu cơ không trả phí lưu kho và biến mất vì các khoản vay tăng vọt, vì vậy các chủ kho đã phải đấu giá những ‘trà vô chủ’ này, một số chỉ với giá chưa đến một phần ba giá thị trường”, bà Tan cho biết thêm.
Nhà đầu tư trà Phổ Nhĩ Tang Yue, có trụ sở tại Quảng Châu, dự đoán tình trạng suy thoái sẽ tiếp diễn, nhưng ông vẫn đang thuê kho để lưu trữ trà mặc dù giá có nguy cơ giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2018.
“Nếu bất động sản chưa chạm đáy, hãy quên trà Phổ Nhĩ đi,” ông Tang nói. “Tôi phải nghiến răng và kiên trì. Những bánh trà bị bán tháo với giá thấp 20 năm trước giờ đây đã vượt quá khả năng chi trả của người dân bình thường.”
Cú sốc giá đã không chỉ làm bốc hơi tài sản của hàng vạn nhà đầu cơ mà còn buộc những người nông dân ở Vân Nam phải tính toán lại tương lai. Một số vùng đã bắt đầu chuyển đổi sang trồng cà phê, còn chính quyền thành phố Phổ Nhĩ thì đang quảng bá “du lịch cà phê” thay cho danh xưng “thủ phủ trà”.
Sự sụp đổ của thị trường trà Phổ Nhĩ, vì thế, không đơn thuần là câu chuyện của một ngành hàng xa xỉ. Nó phản ánh những vết nứt sâu trong cấu trúc kinh tế Trung Quốc, nơi bong bóng tài sản không còn là dấu hiệu phồn vinh mà trở thành biểu tượng của bất ổn và mất niềm tin.
Trà Phổ Nhĩ sụp đổ đã trở thành một biểu tượng đau xót, nhắc nhở rằng trong một nền kinh tế đang chững lại, những tài sản xa xỉ không phải là nơi trú ẩn an toàn. Nó cho thấy, dù có được ủ bao nhiêu năm, giá trị thực sự của một chiếc bánh trà cuối cùng vẫn phải đến từ chính hương vị của nó, chứ không phải từ những cơn sốt đầu cơ ảo tưởng.
*Nguồn: SCMP, Fortune, BI
