Giải mã “cơn điên” của giá vàng thế giới

Tháng 6 vừa qua, một báo cáo từ Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã hé lộ sự thật đáng kinh ngạc: vàng chính thức vượt mặt đồng euro để trở thành tài sản dự trữ lớn thứ hai trên thế giới, chỉ đứng sau đồng USD. 

Thông tin trên, dù không “gây bão” trên các mặt báo, lại chính là một trong những mảnh ghép quan trọng nhất để lý giải cho cơn sốt vàng đang làm rung chuyển thị trường toàn cầu, với giá kim loại quý này vừa lập kỷ lục mới ở mức 3.532 USD/ounce vào ngày 2/9.

Đó không chỉ là một con số mà là đỉnh điểm của một “cơn bão hoàn hảo” nơi các yếu tố kinh tế, địa chính trị và sự thay đổi niềm tin sâu sắc hội tụ, đẩy kim loại quý này vào một chu kỳ tăng giá phi mã.

Câu hỏi lớn nhất lúc này không còn là “tại sao vàng tăng?” mà là “cơn sốt này phản ánh điều gì về thế giới chúng ta đang sống?”.

Động lực bề nổi: Cuộc chơi lãi suất và yếu tố bất ngờ

Nhìn bề ngoài, cú hích tức thời cho vàng đến từ một kịch bản quen thuộc, đó là sự kỳ vọng về việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ sớm hạ lãi suất.

Thị trường đang đặt cược với xác suất lên tới 92% rằng Fed sẽ cắt giảm 25 điểm cơ bản ngay trong cuộc họp vào ngày 17/9 tới. Logic rất đơn giản, là lãi suất thấp làm giảm chi phí cơ hội của việc nắm giữ vàng – một tài sản không sinh lời, khiến nó trở nên hấp dẫn hơn.

Mọi con mắt giờ đây đang đổ dồn vào báo cáo việc làm phi nông nghiệp của Mỹ vào cuối tuần, một dữ liệu yếu có thể châm ngòi cho những đồn đoán về một đợt cắt giảm mạnh tay hơn, lên tới 50 điểm cơ bản, và tiếp tục đổ thêm dầu vào lửa cho đà tăng của vàng.

Bên cạnh đó, không thể bỏ qua tác động từ các chính sách của chính quyền Mỹ. Nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump đang tạo ra nhiều bất ổn trên thị trường, với các chính sách an ninh khó đoán, các căng thẳng thương mại gia tăng, và những phát ngôn công khai liên quan đến Fed. Các nỗ lực gây áp lực lên Chủ tịch Jerome Powell và đề xuất thay đổi Thống đốc Lisa Cook đã làm dấy lên lo ngại về mức độ độc lập của ngân hàng trung ương.

Chuyên gia từ Commerzbank nhận xét: “Những diễn biến này là lời cảnh báo tới các thành viên FOMC về áp lực từ chính phủ. Điều này khiến vàng trở thành kênh đầu tư hấp dẫn hơn”. Stephen Innes, Giám đốc điều hành tại SPI Asset Management, nhận định: “Thị trường đang quan sát xem Fed sẽ điều chỉnh theo áp lực hay giữ nguyên lập trường”.

Trong bối cảnh bất định như vậy, vàng tiếp tục được coi là một kênh trú ẩn an toàn.

Động cơ sâu xa: Làn sóng ngầm mang tên “phi đôla hóa”

Nếu cuộc chơi lãi suất và chính trị Mỹ là những con sóng bề mặt, thì động lực thực sự đẩy vàng lên tầm cao mới lại là một dòng chảy ngầm mạnh mẽ hơn nhiều: cuộc đại di cư khỏi đồng USD của các ngân hàng trung ương.

Kể từ năm 2022, các ngân hàng trung ương toàn cầu đã mua ròng hơn 1.000 tấn vàng mỗi năm. Con số dự kiến cho năm nay dù có giảm nhẹ, vẫn ở mức 900 tấn – gấp đôi mức trung bình của giai đoạn 2016-2021. Những cái tên đi đầu trong xu hướng này là Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Ba Lan. Tỷ trọng đóng góp của họ vào tổng nhu cầu vàng hàng năm đã tăng gấp đôi so với thập niên trước, chiếm tới 23%.

Nguyên nhân không gì khác hơn là một bài học đắt giá từ cuộc xung đột Ukraine. Khi phương Tây đóng băng một nửa dự trữ ngoại hối của Nga vào năm 2022, một thông điệp lạnh gáy đã được gửi đến các quốc gia đang phát triển: sự phụ thuộc vào đồng USD cũng đồng nghĩa với việc đặt vận mệnh tài chính của mình vào tay Washington.

Vàng, với tư cách là một tài sản trung lập, không chịu sự kiểm soát của bất kỳ quốc gia nào, đã trở thành lựa chọn hiển nhiên để đa dạng hóa và bảo vệ chủ quyền kinh tế.

Sự thật đáng báo động: Cuộc “bỏ phiếu bất tín nhiệm” với trái phiếu chính phủ

Tuy nhiên, điểm độc đáo và đáng lo ngại nhất của đợt tăng giá lần này lại nằm ở một nghịch lý trên thị trường trái phiếu. Thông thường, khi thế giới bất ổn, nhà đầu tư sẽ tìm đến hai kênh trú ẩn an toàn chính: vàng và trái phiếu chính phủ của các nước phát triển như Mỹ, Đức, Anh.

Nhưng một kịch bản kỳ lạ đang diễn ra. Đó là giá vàng lập đỉnh, trong khi lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ, Anh, Pháp, Đức cũng đồng loạt leo lên mức cao nhất trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ. Điều này cho thấy một sự thật đáng báo động, đó là nhà đầu tư, và đặc biệt là các ngân hàng trung ương, không chỉ đang chạy đến với vàng, mà còn đang tháo chạy khỏi tài sản từng được coi là an toàn tuyệt đối – nợ công của phương Tây.

Bà Ipek Ozkardeskaya, chuyên gia phân tích tại Swissquote Bank, đã đưa ra một nhận định chấn động: “Tỷ lệ nắm giữ trái phiếu chính phủ Mỹ của các ngân hàng trung ương nước ngoài đã giảm hơn một thập kỷ, nhưng xu hướng chuyển sang vàng đã tăng tốc mạnh trong năm nay. Trong năm 2025, tỷ trọng phân bổ vàng trong dự trữ của các ngân hàng trung ương thậm chí đã vượt qua lượng nắm giữ trái phiếu chính phủ Mỹ của họ”.

Không còn là một hành động đa dạng hóa thông thường, đây còn là một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với sự bền vững của nợ công Mỹ, trong bối cảnh lo ngại về các đợt hạ bậc tín nhiệm và căng thẳng thương mại triền miên. Vàng đang dần thay thế trái phiếu chính phủ Mỹ để trở thành “nơi trú ẩn cuối cùng”.

Bức tranh toàn cảnh: Nhà đầu tư cá nhân nhập cuộc, ngành trang sức đứng ngoài

Cơn sốt vàng không chỉ giới hạn trong các hầm chứa của ngân hàng trung ương. Các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức cũng đang ồ ạt nhập cuộc. Các quỹ hoán đổi danh mục (ETF) vàng đã chứng kiến dòng vốn ròng lên tới 397 tấn chỉ trong nửa đầu năm nay – mức cao nhất kể từ đại dịch năm 2020. Lượng vàng mà SPDR Gold Trust, – quỹ ETF vàng lớn nhất thế giới – nắm giữ cũng đang ở mức cao nhất trong 3 năm.

Sự tham gia của dòng vốn ETF là yếu tố quyết định để đẩy giá lên những tầm cao mới. Natasha Kaneva, chiến lược gia hàng hóa tại J.P. Morgan, dự báo, ngân hàng trung ương có thể tiếp tục là bệ đỡ cho vàng, nhưng để giá bứt phá cao hơn nữa, cần sự trở lại mạnh mẽ của dòng vốn ETF.

Bà đặt mục tiêu giá cuối năm nay ở mức 3.675 USD/ounce và có thể lên tới 4.250 USD vào cuối năm 2026. Ngân hàng UBS thậm chí còn lạc quan hơn, cho rằng giá có thể chạm 4.000 USD/ounce nếu tình hình địa chính trị xấu đi.

Tuy nhiên, có một mảng lớn của thị trường đang đứng ngoài cuộc vui, đó là ngành trang sức. Nhu cầu vàng cho chế tác nữ trang vốn là nguồn cầu vật chất lớn nhất đã giảm 14% trong quý II năm nay.

Tại 2 thị trường tiêu thụ hàng đầu là Trung Quốc và Ấn Độ, người tiêu dùng đang “quay lưng” với vàng vì mức giá quá cao. Điều này càng củng cố thêm nhận định rằng đợt tăng giá này được thúc đẩy bởi nỗi sợ hãi và nhu cầu trú ẩn tài chính, chứ không phải bởi tiêu dùng truyền thống.

Đợt tăng giá kỷ lục của vàng lên trên 3.500 USD/ounce không phải là một bong bóng đầu cơ đơn thuần. Nó là hệ quả của một sự thay đổi kiến tạo trong nhận thức về rủi ro và giá trị trên toàn cầu. Nó phản ánh sự xói mòn niềm tin vào các trụ cột truyền thống của hệ thống tài chính, đó là sự độc lập của ngân hàng trung ương, sự an toàn của nợ công phương Tây, và vai trò thống trị tuyệt đối của đồng USD.

Khi các ngân hàng trung ương dẫn đầu một cuộc “cách mạng thầm lặng”, chuyển từ giấy (trái phiếu) sang kim loại (vàng), họ đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ. Vàng đang quay trở lại vị thế lịch sử của nó. Không phải là một loại hàng hóa, kim loại này là một dạng tiền tệ tối thượng, thước đo của sự bất ổn và là nơi trú ẩn cuối cùng khi lòng tin vào hệ thống bị lung lay.