TS. Nguyễn Văn Phụng chỉ ra nghịch lý từ bảng vinh danh doanh nghiệp nộp ngân sách lớn và con đường tạo nguồn thu bền vững cho Việt Nam

TS. Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý Thuế Doanh nghiệp Lớn, Tổng Cục Thuế (nay là Chi cục Thuế doanh nghiệp lớn, Cục Thuế) nhấn mạnh: để tạo ra nguồn thu ngân sách nhà nước bền vững, cái gốc phải đi từ sản xuất kinh doanh, phải dựa vào sự phát triển của doanh nghiệp.

Quan sát danh sách các doanh nghiệp nộp ngân sách lớn nhất Việt Nam năm 2024 trong CafeF Lists, ông đánh giá có điểm gì có gì đáng chú ý so với năm trước?

Trước hết, tôi đánh giá cao nỗ lực của đội ngũ CafeF Lists, trong việc thu thập thông tin về đóng góp của các doanh nghiệp vào ngân sách, qua đó phản ánh khá đầy đủ bức tranh kinh tế cũng như thực trạng hoạt động của các doanh nghiệp.

Phải nói, năm 2024 là một năm nhiều biến động, cả ở trong nước và trên thế giới, về kinh tế, chính trị, ảnh hưởng đến hoạt động doanh nghiệp và qua đó tác động đến thu ngân sách.

Nhìn sâu vào bức tranh ngân sách, có thể thấy chủ yếu nguồn thu vẫn dựa nhiều vào bất động sản, vào thuế tiêu thụ đặc biệt.

Về bất động sản, chúng ta đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, đô thị hóa, kéo theo khoản thu về đất, tuy nhiên, khoản thu này chỉ phát sinh một lần. Tôi đã từng nói cách đây 8 năm, chúng ta đang bán đất đi ăn, ăn hết phần của con cháu. Câu nói đó đến hôm nay vẫn thể hiện trong bức tranh của năm 2024.

Thuế tiêu thụ đặc biệt, đánh vào hàng tiêu dùng của người có thu nhập cao, cũng như những mặt hàng nhà nước đang định hướng việc tiêu dùng có mức độ: bia, rượu, thuốc lá…

Như vậy là chưa thực sự bền vững cả trong trung và dài hạn. Thu ngân sách nhà nước bền vững, cái gốc phải đi từ sản xuất kinh doanh, phải dựa vào sự phát triển của doanh nghiệp.

Vấn đề ở đây, theo tôi, các doanh nghiệp công nghệ của chúng ta hoạt động chủ yếu vẫn là gia công. Chúng ta mới chỉ có trí tuệ của con người chứ chưa có những sản phẩm chủ lực.

Trong lĩnh vực công nghệ, chúng ta mới chỉ làm được phần mềm thôi, phần cứng chúng ta chưa làm được nhiều và đặc biệt là bán dẫn. Bán dẫn là đầu vào chủ chốt cho các sản phẩm công nghệ và chúng ta chưa làm được.

Chỉ khi nào chúng ta nhận được sự chuyển giao công nghệ, làm chủ công nghệ, cũng như làm chủ hoạt động sản xuất, đảm nhiệm được những cấu phần tạo ra giá trị gia tăng lớn trong công nghệ, thì lĩnh vực này mới có thể tăng được sức mạnh trong đóng góp ngân sách Nhà nước

Dù vậy, theo tôi được biết, những cá nhân làm việc trong lĩnh vực công nghệ có đóng góp khá cao trong ngân sách Nhà nước thông qua Thuế thu nhập cá nhân, đó là điều chúng ta không thể phủ nhận.

Khi so sánh số nộp ngân sách giữa các khu vực kinh tế nhà nước, tư nhân và FDI, ông thấy có sự chênh lệch nào đáng chú ý?

Phải thấy rằng, hiện vẫn có sự không tương quan giữa giá trị đóng góp tổng sản phẩm xã hội với đóng góp thu ngân sách. Nếu so sánh giữa số thu ngân sách so với GDP tạo ra từ khu vực, tôi cho rằng khu vực doanh nghiệp nhà nước vẫn là khá hơn cả, sau đó mới đến khu vực kinh tế tư nhân và đến khu vực kinh tế đầu tư nước ngoài.

Trước hết, không thể không kể đến vai trò của khu vực kinh tế Nhà nước. Bởi họ đang gánh vác những việc mà khu vực kinh tế tư nhân không làm. Có những khoản lỗ mà doanh nghiệp Nhà nước, ví dụ như trong ngành năng lượng, đang phải gánh chịu vì sự phát triển chung của nền kinh tế, để tạo ra sức bật cho khu vực tư nhân.

Trong danh sách này, cũng phải nói, Viettel – một doanh nghiệp nhà nước – là một trong những đơn vị tôi có độ tin tưởng rất cao. Xứng đáng trong một trong những doanh nghiệp là người con của nhân dân, từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà phục vụ.

Với khu vực tư nhân, Danh sách PRIVATE 100 cho thấy đóng góp của các doanh nghiệp tư nhân trong năm 2024 có thay đổi đáng kể so với năm trước, kể cả về số lượng và cơ cấu, cho thấy khu vực tư nhân đã có sự vươn lên, phản ánh đúng thực trạng nền kinh tế Việt Nam năm qua, vì gốc gác của thu ngân sách phải đến từ hoạt động kinh tế của khối này.

Còn với khu vực FDI, chúng ta thấy những con số đã thể hiện, nguồn thu đến từ khu vực này sự chưa thực sự bền vững. Bởi những doanh nghiệp đầu tư nước ngoài nộp ngân sách lớn là các doanh nghiệp ngành bia, hay các doanh nghiệp sản xuất ô tô.

Đáng lưu ý, số thu của doanh nghiệp ngành bia, chủ yếu đến từ thuế tiêu thụ đặc biệt. Tất nhiên, cũng phải cảm ơn các doanh nghiệp đã tạo ra sản phẩm thì chúng ta mới thu được thuế. Nhưng cần lưu ý, thuế tiêu chủ đặc biệt lại là thuế do người tiêu dùng chịu. Trong khi chúng ta vẫn kỳ vọng khu vực đầu tư nước ngoài sẽ có đóng góp nhiều hơn.

Mức thu của họ vừa qua, tôi thấy còn tương đối thấp. Về chính sách, chúng ta ưu đãi cho đầu tư nước ngoài trong một thời gian khá dài với mức thuế suất hấp dẫn cũng như những điều kiện thuận lợi dành cho họ, nhưng chúng ta chưa thực sự nhận được sự chuyển giao công nghệ từ khối này.

Hiện nay, đối với khối doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, doanh thu có vẻ lớn, tổng giá trị sản phẩm xã hội có vẻ lớn, nhưng giá trị gia tăng được tạo ra từ đó – thể hiện sự đóng góp của doanh nghiệp – lại chưa được như kỳ vọng.

Dẫu sao, chúng ta cũng không thể quên, nếu như không có sự phát triển của khu vực đầu tư nước ngoài trong 30 năm qua, chúng ta cũng sẽ không có được đội ngũ kinh tế tư nhân như ngày hôm nay. Các doanh nghiệp nước ngoài, vừa hợp tác với những doanh nghiệp Việt Nam đóng vai trò là nhà cung cấp, đồng thời cũng giúp doanh nghiệp, doanh nhân của chúng ta có cách nhìn khác về nền sản xuất. Chúng ta có được những nhà máy xanh, sạch, đẹp, công nghệ hiện đại cũng là do họ đã góp phần thay đổi tầm nhìn, cách nhìn của doanh nhân Việt Nam, khi mạnh dạn áp dụng công nghệ mới, mạnh dạn đổi mới công nghệ, mạnh dạn đẩy mạnh tư động hóa và hiện nay là chuyển đổi số.

Để gia tăng đóng góp của khu vực đầu tư nước ngoài, tôi cho rằng, thời gian tới, Chính phủ cần có chính sách để khuyến khích, tạo cơ hội cho doanh nghiệp chúng ta tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngoài việc thúc đẩy chuyển giao công nghệ, chúng ta cũng cần có cơ chế tài chính phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp có làm được.

Hiện nay, nhiều ý kiến cho rằng, bối cảnh biến động của kinh tế toàn cầu và cả trong nước đang khu vực kinh tế tư nhân gặp khó khăn rất lớn và cần hỗ trợ từ phía Chính phủ, một trong những biện pháp quan trọng là hoãn, giảm thuế, phí. Từ góc nhìn của ông, làm sao cân bằng giữa các biện pháp hỗ trợ này để doanh nghiệp duy trì dòng tiền và việc đảm bảo nguồn Cacthu ngân sách?

Chúng ta phải đi song song cả 2 việc. Một mặt là vừa tạo điều kiện tốt cho doanh nghiệp, nhưng một mặt chúng ta phải duy trì nguồn thu ngân sách Nhà nước, bởi có nguồn thu ngân sách Nhà nước thì chúng ta mới có tiền để đầu tư trở lại cho nền kinh tế.

Thời gian vừa qua, chúng ta thấy là có nhiều luật mới để tạo điều kiện cho doanh nghiệp. Nhưng nhìn kỹ lại, đâu đó tôi vẫn thấy có những quan điểm chưa thực sự là mạnh lạc. (thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tiêu thụ đặc biệt)

Mặt khác, dù hiện nay chúng đã có nhiều tiến bộ trong quản lý thuế, nhưng có lẽ vẫn còn phải cố gắng rất nhiều trong việc chống lại các hành vi gian lận.

Vừa qua chúng ta đã tham gia chương trình thuế tối thiểu toàn cầu. Chính sách ưu đãi thuế của chúng ta nằm sẽ phải tuân thủ luật chơi chung, trong khuôn khổ thuế tối thiểu toàn cầu.

Hiện nay, Chính phủ cũng đã thành lập các quỹ hỗ trợ đầu tư theo Nghị định của Chính phủ sử dụng các nguồn thu có được từ Thuế tối thiểu toàn cầu để đầu tư trở lại cho nền kinh tế. Nhưng chúng ta vẫn đang trong từng bước, vừa làm vừa học. Kể cả thế giới cũng đang học, chứ họ cũng chưa phải đã có rất nhiều kinh nghiệm.

Với những chính sách rất cởi mở với doanh nghiệp, và cả những cải cách được chúng ta thực hiện quyết liệt trong thời gian gần đây, ông kỳ vọng bức tranh thu ngân sách sẽ có thay đổi ra sao trong tương lai?

Hiện nay, Bộ Chính Trị đã ban hành Nghị quyết 68 về khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân. Đây là liều thuốc kích thích rất lớn cho cộng đồng doanh nghiệp. Tôi kỳ vọng rằng những năm tới đây, khi chúng ta có sự phân bổ lại hoạt động sản xuất của các ngành nghề với luật thuế thu nhập doanh nghiệp, cũng như sắp xếp lại các địa phương, để các địa phương có không gian phát triển tốt hơn, thì hoạt động thu ngân sách từ doanh nghiệp có thể bền vững hơn, với việc tăng tỷ trọng của 3 nguồn.

Một là thuế giá trị gia tăng, thu từ hàng hóa, dịch vụ mà doanh nghiệp đó sản xuất, bán ra. Hai là thuế thu nhập doanh nghiệp, thể hiện hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Ba là thuế thu nhập cá nhân của những người lao động làm việc trong doanh nghiệp đó. Nộp thuế thu nhập cá nhân cao cho thấy doanh nghiệp giải quyết được nhiều công ăn việc làm, qua đó có nhiều người lao động nộp thuế, cũng thể hiện người lao động trong doanh nghiệp có năng suất lao động cao và thu nhập tốt, sẽ đóng thuế nhiều hơn.

Tất nhiên, thay đổi cơ cấu thu ngân sách Nhà nước là việc không thể một sớm, một chiều, hay 2-3năm, mà phải sau 5 năm, thậm chí 10 năm chúng ta mới có thể thấy sự thay đổi rõ rệt.

Nhưng tôi vẫn kỳ vọng vào sự thay đổi trong thời gian tới, khi chúng ta đã có những thay đổi đáng kể trong quy hoạch phát hiện kinh tế xã hội, cũng như sắp tới sẽ triển khai các dự án trọng điểm như đường sắt cao tốc Bắc Nam, hay các dự án hạ tầng giao thông kết nối vùng, khu vực…. Những dự án có sự đầu tư lớn của Nhà nước có thể tạo ra những cú hích lan toả, kéo theo sự phát triển của các ngành công nghiệp phụ trợ, trên cơ sở đó tạo ra tăng trưởng GDP một cách bền vững và tạo ra các nguồn thu bền vững cho ngân sách nhà nước.