Từng là quốc gia phồn thịnh bậc nhất, rồi…
Israel là một quốc gia nhỏ bé với diện tích chỉ 22.000km2 và dân số hơn 9 triệu người, nghèo tài nguyên thiên nhiên và nằm giữa sa mạc khắc nghiệt. Tuy nhiên, nhờ chiến lược phát triển dựa trên tri thức và đổi mới sáng tạo, Israel đã xây dựng một nền kinh tế thị trường phát triển.
GDP của nước này đạt khoảng 540 tỷ USD vào năm 2024, đứng thứ 19 thế giới, với GDP bình quân đầu người là 54.000 USD và thuộc nhóm quốc gia có thu nhập cao.
Hệ thống ngân hàng và thị trường vốn tại Israel cũng phát triển mạnh mẽ, với Sở giao dịch chứng khoán Tel Aviv (TASE) đóng vai trò trung tâm, giúp nước này duy trì dự trữ ngoại hối vững mạnh.
Sức mạnh kinh tế của Israel đến từ sự tập trung vào các ngành dịch vụ và công nghệ cao, đặc biệt là công nghệ thông tin, an ninh mạng, thiết bị y tế và công nghệ nông nghiệp.
Sau khi xung đột bùng phát, Israel đang đối mặt với thách thức kinh tế nghiêm trọng nhất trong nhiều thập kỷ. Theo số liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), kinh tế Israel đang chứng kiến đà suy giảm mạnh nhất trong số các quốc gia thành viên tổ chức này.
Với viễn cảnh xung đột còn leo thang, Israel ước tính chi phí chiến sự có thể lên tới 67 tỷ USD trong năm nay. Điều này buộc Chính phủ phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn về phân bổ nguồn lực, có thể dẫn đến việc cắt giảm chi tiêu ở một số lĩnh vực hoặc phải gánh thêm nợ.
Cảng Haifa từng là một trong những cảng sầm uất nhất ở phía Đông Địa Trung Hải (Ảnh: Daily Sabah).
Tình hình tài chính xấu đi khiến các tổ chức xếp hạng tín dụng quốc tế như Fitch đã hạ bậc tín nhiệm của Israel từ A+ xuống A trong năm 2024 với lý do thâm hụt ngân sách dự kiến tăng từ 4,1% lên 7,8% GDP.
Cuộc xung đột đã tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực của nền kinh tế Israel. Ngành xây dựng chứng kiến sự suy giảm gần 1/3 trong 2 tháng đầu chiến sự, trong khi sản lượng nông nghiệp giảm 1/4 tại một số khu vực.
Theo ước tính, khoảng 60.000 doanh nghiệp Israel có nguy cơ phải đóng cửa trong năm nay do thiếu nhân lực, đứt gãy chuỗi cung ứng và niềm tin kinh doanh suy giảm.
Cảng Haifa, trung tâm xuất nhập khẩu lớn nhất của Israel, đang rơi vào tình trạng đìu hiu chưa từng thấy. Theo một viên chức cấp cao tại đây, các tàu container quốc tế đã ngừng sử dụng cảng này làm điểm trung chuyển do lo ngại các cuộc tấn công khi đi qua kênh đào Suez.
Số liệu thống kê cho thấy lưu lượng hàng hóa qua các cảng Israel đã sụt giảm 16% trong 6 tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm ngoái.
Cuối tháng 9, khi xung đột tại Trung Đông kéo dài một năm và xếp hạng tín dụng của Israel tiếp tục bị hạ, Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich khẳng định nền kinh tế này đang chịu sức ép, nhưng vẫn đứng vững. “Kinh tế Israel đang gánh áp lực từ cuộc chiến dài nhất và tốn kém nhất lịch sử đất nước. Tuy nhiên, Israel là một nền kinh tế mạnh mẽ, thậm chí vẫn đang thu hút đầu tư”, Bộ trưởng Tài chính phát biểu.
Khi xung đột lan rộng ra khu vực, thiệt hại kinh tế cũng sẽ tăng lên với Israel và các quốc gia khác ở Trung Đông. “Nếu các sự kiện leo thang gần đây biến thành một cuộc chiến dài hơi và dữ dội hơn, hoạt động kinh tế và tăng trưởng ở Israel sẽ chịu tổn thất nặng nề”, bà Karnit Flug, Cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel, chia sẻ với CNN.
Các tiểu thương tại chợ cho biết tình hình buôn bán hiện nay còn tệ hơn thời kỳ đại dịch (Ảnh: Daily Sabah).
Kinh tế Israel có thể còn giảm mạnh hơn thế, nếu theo kịch bản tệ nhất của Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia thuộc Đại học Tel Aviv. Kể cả trong kịch bản nhẹ nhàng hơn, GDP nước này cũng giảm do dân số đang tăng nhanh và mức sống đi xuống.
Năm ngoái, trước khi Hamas tấn công Israel, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã dự báo quốc gia Trung Đông tăng trưởng 3,4% năm nay. Hiện tại, tốc độ này chỉ còn 1-1,9%. IMF cũng hạ dự báo tăng trưởng của nước này năm tới.
Ngân hàng Trung ương Israel dự báo xung đột có thể sẽ kéo dài sang năm 2025, khiến tài chính và kinh tế nước này tổn thất lớn. Cơ quan này cũng đã hạ dự báo tăng trưởng kinh tế của nước này năm nay xuống 0,5%. Tốc độ năm 2025 sẽ chỉ còn 3,8%. Hồi tháng 7, các dự báo của cơ quan này lần lượt là 1,5% và 4,2%. Khi đó họ cho rằng xung đột với Hamas sẽ kéo dài hết năm nay.
“Chiến sự có tác động kinh tế rất lớn. Chúng tôi chưa biết khi nào hoạt động sẽ khôi phục lại như bình thường. Tình hình hiện tại đòi hỏi cân nhắc kỹ chính sách tiền tệ và tài khóa, để đảm bảo tài chính ổn định và kinh tế tiếp tục tăng trưởng”, Thống đốc Amir Yaron cho biết.
Tiến thoái lưỡng nan
Khả năng phục hồi kinh tế trong nửa cuối năm 2025 cũng sẽ chậm lại. Ngoài việc hạ dự báo, Ngân hàng Trung ương Israel cũng lần thứ 6 liên tiếp giữ nguyên lãi suất tham chiếu tại 4,5%. Nguyên nhân là lạm phát đang tăng tốc và đồng shekel yếu đi.
Thực tế, Ngân hàng Trung ương nước này không còn dư địa giảm lãi suất, do lạm phát đang tăng tốc, lương nhân công tăng và chi tiêu chính phủ leo thang do chiến sự.
Hồi tháng 1/2024, Ngân hàng Trung ương Israel giảm lãi suất lần đầu tiên trong 4 năm, từ mức 4,75% trước đó. Việc này nhằm hỗ trợ các hộ gia đình và doanh nghiệp khi nền kinh tế chịu ảnh hưởng từ xung đột với Hamas. Kể từ tháng 10/2023, chi phí cho chiến sự đã lên tới 66 tỷ USD.
Một con phố vắng vẻ vì ít khách du lịch sau khi chiến sự leo thang (Ảnh: Times of Israel).
Cơ quan này ước tính chi phí phát sinh từ cuộc chiến có thể sẽ lên tới 66 tỷ USD. Trong đó gồm cả chi tiêu quân sự và dân sự, như chi phí nhà ở cho hàng nghìn người Israel buộc phải rời bỏ nhà cửa. Con số này tương đương 12% GDP.
Dù Bộ trưởng Tài chính Israel tự tin kinh tế nước này sẽ phục hồi sau khi chiến tranh kết thúc nhưng các nhà kinh tế lo ngại thiệt hại sẽ còn kéo dài. Cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel dự báo chính phủ Israel có thể giảm đầu tư công để tăng nguồn lực cho quốc phòng.
Thâm hụt ngân sách của Israel đã tăng gấp đôi so với trước chiến sự, lên tương đương 8% GDP. Chi phí đi vay của họ sẽ còn tăng mạnh, khi xếp hạng tín nhiệm của nước này bị các tổ chức xếp hạng lớn hạ bậc trong thời gian qua.
Chảy máu chất xám
Thậm chí, xung đột gia tăng và kinh tế đi xuống có thể gây ra tình trạng chảy máu chất xám tại quốc gia Trung Đông. Công nghệ hiện đóng góp 20% GDP Israel.
“Chỉ cần vài nghìn người là cũng đủ gây ra tác động lớn. Vì ngành công nghệ phụ thuộc vào số ít cá nhân sáng tạo và có tinh thần khởi nghiệp nhất”, Cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel cảnh báo.
Xung đột gia tăng và kinh tế đi xuống có thể gây ra tình trạng chảy máu chất xám tại Israel (Ảnh: KO).
Sự thiếu ổn định gần đây khiến hầu hết hãng công nghệ mới của nước này phải đăng ký thành lập ở nước ngoài dù có ưu đãi thuế nếu đăng ký trong nước. Một lượng lớn doanh nghiệp cũng đang xem xét chuyển hoạt động ra ngoài Israel.
Các ngành khác còn chịu ảnh hưởng nặng nề hơn. Việc thiếu nhân lực đẩy giá rau lên cao và khiến hoạt động xây nhà giảm mạnh.
Lượng khách nước ngoài đến Israel cũng lao dốc trong năm qua. Bộ Du lịch Israel ước tính chiến sự khiến ngành này thiệt hại gần 5 tỷ USD. Ngành du lịch chịu ảnh hưởng nặng nề khi lượng khách quốc tế sụt giảm mạnh khiến các khách sạn đối mặt với nguy cơ phá sản.
