Liệu còn khách quan không khi các công ty chứng khoán “ôm” tự doanh nhiều nghìn tỉ – Ảnh: AI
Công ty chứng khoán tự doanh rồi đưa ra khuyến nghị vô tư?
Chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội (SHS) được biết đến là một trong những doanh nghiệp có thế mạnh về tự doanh với danh mục hơn 9.000 tỉ đồng tính đến hết quý 2-2025.
Nhà đầu tư thường quan tâm sát sao đến danh mục của công ty này, nhưng cũng đôi khi đi kèm sự hoài nghi.
Một ví dụ là báo cáo cập nhật về FPT được SHS công bố gần đây vào 24-7. Trong báo cáo, SHS đưa ra quan điểm và khuyến nghị nắm giữ về cổ phiếu FPT nhưng lại không đề cập tới việc công ty này đang nắm giữ hàng triệu cổ phiếu FPT như một khoản đầu tư trong danh mục tự doanh.
Tính đến cuối quý 2-2025, FPT đã được Chứng khoán SHS đầu tư với giá vốn gần 250 tỉ đồng.
Chứng khoán VIX còn nắm giữ danh mục tự doanh lên gần 13.000 tỉ đồng với nhiều cổ phiếu trên sàn như EIB (1.935,6 tỉ đồng), VSC (1.093,4 tỉ đồng), HAH (617,6 tỉ đồng), GEX (444,3 tỉ đồng), BSR (875,2 tỉ đồng)…
Trong khi Chứng khoán HSC đã nâng giá trị danh mục tự doanh lên trên 3.500 tỉ đồng cuối quý 2-2025 với những khoản đầu tư lớn vào TCB (1.211 tỉ đồng), FPT (873 tỉ đồng), MWG (381 tỉ đồng), STB (375 tỉ đồng)…
Không ít nhà đầu tư đặt ra câu hỏi: liệu các khuyến nghị của công ty cũng như nhân viên môi giới có hoàn toàn khách quan, hay đã bị chi phối bởi lợi ích từ chính danh mục tự doanh?
Nói với Tuổi Trẻ, giám đốc một công ty chứng khoán với suy nghĩ tích cực cho rằng đây là dạng xung đột truyền thống. Bối cảnh thị trường hiện phát triển hơn và thực tế, một bộ phận nhà đầu tư không còn quá “khắt khe” với vấn đề này.
Thay vào đó, nhiều nhà đầu tư lại muốn có những cơ chế thông minh và minh bạch hơn để có thể tham khảo danh mục tự doanh sát nhất có thể.
Tại ĐHĐCĐ thường niên 2024 của một công ty chứng khoán với danh mục “khủng”, một số cổ đông bày tỏ mong muốn có thể được cập nhật thông tin và danh mục một cách thường xuyên hơn.
Vừa là nhà phát hành, vừa là nhà tạo lập thị trường, vừa tham gia tự doanh
Ông Nguyễn Thế Minh, một chuyên gia chứng khoán, chỉ ra rằng sự khác biệt giữa công ty chứng khoán nội và ngoại chính là mức độ tham gia tự doanh.
Tại các thị trường phát triển, công ty chứng khoán thường không hoặc rất hạn chế tự doanh, bởi quy định ràng buộc nghiêm ngặt nhằm tránh xung đột lợi ích với khách hàng. Họ tập trung vào vai trò trung gian, cung cấp dịch vụ môi giới, tư vấn, và quản lý tài sản.
Trong khi đó, tại Việt Nam, mô hình kinh doanh lại khác. Với áp lực cạnh tranh “zero fee” và xu hướng hạ lãi suất margin, các công ty trong nước buộc phải tìm thêm nguồn lợi nhuận từ tự doanh để duy trì hiệu quả ROE (lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu). “Xung đột lợi ích dù không rõ rệt nhưng khó tránh khỏi”, ông Minh nhận định.
Nếu tự doanh cổ phiếu được xem là dạng “xung đột truyền thống” thì chứng quyền có bảo đảm (CW) lại bổ sung thêm một tầng phức tạp mới. CW là sản phẩm do chính công ty chứng khoán phát hành, đồng nghĩa họ vừa là nhà phát hành, vừa là nhà tạo lập thị trường, vừa tham gia tự doanh.
Khoảng chênh lệch giá, thời gian đáo hạn và cách công ty chứng khoán vận hành thị trường CW tạo ra một vùng “xám” tiềm ẩn xung đột lợi ích. Tuy nhiên, mấu chốt sản phẩm CW còn trong giai đoạn sơ khai và kém thanh khoản.
Tại các thị trường phát triển như Đài Loan, CW sôi động hơn và nhà đầu tư thực tế vẫn có thể có lãi nếu cổ phiếu cơ sở biến động đúng như dự báo.
Học hỏi từ crypto – nhưng cần cẩn trọng
Để giải quyết những xung đột truyền thống của tự doanh, ngành công nghiệp crypto đã “nhen nhóm” các sản phẩm vault (kho tiền/kho bảo mật) hay copytrade, cho phép nhà đầu tư tham gia trực tiếp hoặc sao chép danh mục, giao dịch của một quỹ hoặc trader.
Điều này, về lý thuyết, giúp minh bạch hóa và giảm bớt xung đột, khi nhà đầu tư được quyền “đi cùng” dòng tiền lớn.
Tuy nhiên theo ông Minh, ngay cả copytrade cũng chưa giải quyết được triệt để. Đặc biệt, tại Việt Nam, số liệu copytrade hiện nay nếu có thì cũng chỉ được cung cấp một chiều, không realtime (tức thời), và do chính công ty chứng khoán kiểm soát. Bên cạnh đó, rủi ro từ copytrade cũng có thể tạo ra hiệu ứng “bầy đàn” gây xáo trộn cho thị trường.
Ở thế giới crypto, dữ liệu giao dịch có thể lưu trữ bất biến trên blockchain, cho phép giám sát công khai và ngay lập tức. Trong khi đó, thị trường chứng khoán truyền thống tại Việt Nam chưa có hạ tầng như vậy.
“Để triển khai giao dịch realtime và cung cấp số liệu realtime cần chiến lược và đầu tư lớn cho hệ thống, từ máy móc, mạng lưới tới cơ chế giám sát đồng bộ. Không chỉ công ty chứng khoán, mà cả cơ quan quản lý cũng phải tham gia”, ông Minh nhấn mạnh.
Chuyên gia cho rằng việc áp dụng blockchain vào minh bạch hóa danh mục tự doanh hay copytrade theo tiêu chuẩn “realtime” là bài toán cần giải sớm. Còn trước mắt, điều quan trọng hơn cả là tăng cường quy định về công bố thông tin.
Các báo cáo phân tích cần minh bạch hơn về mối liên hệ giữa công ty chứng khoán và doanh nghiệp được phân tích, số liệu floating (tự do lưu hành) của sản phẩm CW…
Hướng đi copytrade, vault cần được “khuyến khích” theo xu hướng thế giới nhưng cũng cần có những quy định và cơ chế báo cáo, giám sát và kiểm toán độc lập để tránh rủi ro đạo đức.
Xung đột lợi ích trong hoạt động tự doanh là thực tế khó loại bỏ hoàn toàn. Nhưng thay vì che giấu, thị trường cần hướng đến việc công khai minh bạch, để nhà đầu tư có đầy đủ thông tin trước khi ra quyết định.
