Giữa bối cảnh gã khổng lồ phần mềm vừa công bố khoản đầu tư 80 tỷ USD vào các trung tâm dữ liệu phục vụ AI, quyết định cắt giảm khoảng 9.000 nhân sự đã là một cú sốc. Nhưng cú sốc đó nhanh chóng biến thành một cơn bão phẫn nộ khi một lãnh đạo từ bộ phận Xbox quyền lực gợi ý rằng những người vừa mất việc hãy tìm đến chính công nghệ AI để được an ủi và chữa lành.
Câu chuyện này không còn chỉ là tái cấu trúc doanh nghiệp mà là vấn đề liên quan sự lạc điệu đến tàn nhẫn giữa logic của máy móc và cảm xúc của con người, một lát cắt hoàn hảo về nghịch lý lớn nhất của thời đại AI.
Lời khuyên thiện ý và ngọn lửa phẫn nộ
Matt Turnbull, một nhà sản xuất điều hành tại Xbox Game Studios, có lẽ đã không lường trước được hậu quả khi ông đăng tải những dòng tâm sự lên LinkedIn.
Bài viết, nay đã bị xóa nhưng được cộng đồng mạng nhanh chóng lưu lại, bắt đầu bằng những lời lẽ đầy đồng cảm: “Đây là thời điểm rất khó khăn, nhưng hãy nhớ rằng bạn không đơn độc và cũng không cần phải vượt qua chuyện này một mình”.
Tiếp đó, Turnbull chia sẻ kinh nghiệm cá nhân khi thử nghiệm các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) như ChatGPT của OpenAI hay Copilot của chính Microsoft. Ông tin rằng, dù nhiều người có cảm xúc phức tạp với AI – công nghệ bị xem là nguyên nhân khiến họ mất việc, nó vẫn có thể là một công cụ hữu ích.
“Không công cụ AI nào có thể thay thế tiếng nói riêng và trải nghiệm sống của bạn”, ông viết. “Nhưng trong lúc tinh thần cạn kiệt, những công cụ này có thể giúp bạn vượt qua bế tắc nhanh hơn và giữ được sự bình tĩnh”.
Ông thậm chí còn đưa ra một loạt gợi ý chi tiết, như dùng AI để viết lại CV, soạn tin nhắn cho nhà tuyển dụng, đóng vai một “huấn luyện viên nghề nghiệp” ảo, và thậm chí là “tái cấu trúc” cảm giác nghi ngờ bản thân sau cú sốc bị sa thải.
Trên lý thuyết, đây là những lời khuyên thực tế và hữu ích. Nhưng trong bối cảnh cụ thể này, nó trở thành một hành động “vô cảm”, “lạnh lùng”, và “thiếu suy xét,” như lời của vô số bình luận trên mạng xã hội X. Vấn đề không nằm ở công dụng của AI mà ở bối cảnh và thời điểm.
Brandon Sheffield, một người dùng trên mạng xã hội BlueSky, đã chỉ ra đúng trọng tâm: “Tôi nhận ra rằng con người thường khó nhìn mọi chuyện trong một bức tranh toàn cảnh. Nhưng nếu công ty bạn vừa sa thải hàng ngàn người, thì tốt nhất đừng khuyên họ tìm đến chính công cụ mà bạn đang dùng để thay thế họ như một cách để giải tỏa”.
Lời khuyên của Turnbull, dù có ý tốt, đã vô tình chạm vào nỗi sợ hãi sâu thẳm của người lao động: nỗi sợ bị thay thế, bị xem là thừa thãi bởi những thuật toán không cảm xúc. Một khảo sát gần đây cho thấy 41% nhân viên lo sợ mất việc vì AI. Lời khuyên của ông chẳng khác nào đổ thêm dầu vào ngọn lửa bất an đó.
Sau đợt sa thải mới nhất của Microsoft khiến khoảng 9.000 nhân viên mất việc, một lãnh đạo Xbox đã gây chú ý khi gợi ý rằng những người bị ảnh hưởng có thể tìm sự hỗ trợ và lời khuyên nghề nghiệp từ các công cụ AI (Minh họa: Reuters).
Sự lạc điệu từ tầng lớp lãnh đạo
Tình hình càng trở nên căng thẳng khi một email nội bộ từ Phil Spencer, Giám đốc bộ phận Gaming của Microsoft, bất ngờ bị rò rỉ. Trong khi hàng nghìn nhân viên đang hoang mang vì nguy cơ mất việc, giọng điệu lạc quan thái quá trong email của Spencer khiến nhiều người không khỏi bức xúc.
“Đúng là những thay đổi này diễn ra vào thời điểm chúng ta đang có lượng người chơi đông đảo, nhiều tựa game hấp dẫn và số giờ chơi cao kỷ lục”, Spencer viết. “Chưa bao giờ nền tảng, phần cứng và kế hoạch phát triển game của chúng ta lại mạnh mẽ như hiện tại”.
Thông điệp trên, dù có thể đúng nếu nhìn từ góc độ kinh doanh, lại tạo ra một sự tương phản chua chát. Nó phản ánh khoảng cách ngày càng lớn giữa ban lãnh đạo – những người tập trung vào các chỉ số tăng trưởng và thành tích chiến lược – với cảm xúc và thực tế của những nhân viên đang bị cho ra rìa. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy sự thấu cảm đang ngày càng trở nên hiếm hoi trong các phòng họp cấp cao.
Microsoft gọi đợt sa thải này là một phần trong quá trình “tái cấu trúc tổ chức” và “tinh giản bộ máy” nhằm “định vị lại công ty cho thành công lâu dài”. Nhưng những cụm từ mang đầy tính kỹ thuật đó nghe thật sáo rỗng khi đặt cạnh nỗi lo mất việc và tương lai bất định của hàng trăm con người.
Một “đại dịch” của toàn ngành công nghệ
Microsoft không hề đơn độc. Đợt sa thải 9.000 người này chỉ là chương mới nhất trong một cuộc “thay máu” quy mô lớn đang diễn ra trên toàn Thung lũng Silicon, tất cả đều nhân danh AI và hiệu quả.
Meta, công ty mẹ của Facebook, đã cắt giảm khoảng 5% nhân sự vào đầu năm. Alphabet, công ty mẹ của Google, cũng liên tục thực hiện các đợt sa thải để dồn lực cho các sáng kiến AI. Amazon đã cắt giảm hàng ngàn vị trí, đặc biệt trong các mảng không còn là ưu tiên chiến lược.
Nghịch lý lớn nhất nằm ở việc gã khổng lồ công nghệ đang đổ hàng trăm tỷ USD để xây dựng một tương lai do AI thống trị, đồng thời cắt giảm nguồn nhân lực đã góp phần tạo nên thành công của họ. Và rồi, họ lại khuyến khích chính những người bị sa thải hãy tận dụng AI để thích nghi. Vòng lặp này tạo ra một cảm giác bị phản bội, bị bỏ lại phía sau bởi chính làn sóng đổi mới mà họ từng là một phần trong đó.
Hàng loạt ông lớn công nghệ cắt giảm nhân sự để tập trung đầu tư cho AI (Minh họa: TechSpot).
Vụ việc của Microsoft là một hồi chuông cảnh tỉnh. Nó cho thấy trong cuộc chạy đua vũ trang bằng AI, các nhà lãnh đạo đang có nguy cơ bỏ quên tài sản quý giá nhất của mình: con người và sự kết nối giữa người với người.
Công nghệ AI có thể làm được những điều phi thường. ChatGPT có thể giúp bạn viết một bản CV hoàn hảo. Copilot có thể giúp bạn lập một kế hoạch dự án chi tiết. Nhưng chúng không thể làm được một việc: cảm nhận.
Chúng không thể chia sẻ nỗi buồn, không thể đặt mình vào hoàn cảnh của người khác, không thể mang lại sự an ủi chân thành mà chỉ một con người mới có thể trao đi. Trong kỷ nguyên mà mọi thứ đều có thể được tự động hóa, sự thấu cảm – khả năng hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác – lại trở thành một kỹ năng tối quan trọng và không thể thay thế, ít nhất là cho đến lúc này.
Cuộc cách mạng AI sẽ tiếp tục tiến về phía trước. Nhưng câu chuyện của Matt Turnbull và 9.000 nhân viên Microsoft là một lời nhắc nhở đắt giá: sự tiến bộ thực sự không chỉ được đo bằng sức mạnh xử lý của con chip hay sự thông minh của thuật toán. Nó còn được đo bằng cách chúng ta đối xử với nhau trong quá trình chuyển đổi đầy biến động này. Và bài học mà không một mô hình ngôn ngữ lớn nào có thể dạy được.
