Trí tuệ nhân tạo (AI) được giới chuyên gia đánh giá không còn là công nghệ của tương lai mà đã trở thành một phần không thể thiếu trong hiện tại. Trước làn sóng chuyển dịch này, gen Z – lực lượng công nghệ nhất thị trường – buộc phải học cách cộng tác với AI nếu không muốn bị bỏ lại phía sau.
Gen Z – thế hệ sinh ra sau năm 1997 và lớn lên trong kỷ nguyên số – đang là nhóm tiếp cận và ứng dụng AI nhanh nhất hiện nay. Tuy nhiên, chính lợi thế này lại tiềm ẩn rủi ro khi sự phụ thuộc quá mức vào AI có thể khiến họ dễ bị thay thế trong chính môi trường số.
AI không trực tiếp “cướp việc”, mà loại bỏ những ai không biết dùng nó. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 44% kỹ năng lao động sẽ thay đổi từ 2023-2027, buộc gen Z phải liên tục thích nghi nếu không muốn bị đào thải. Dù nắm công nghệ nhanh, thế hệ này vẫn đối mặt rủi ro vì thiếu kinh nghiệm và kỹ năng mềm.
Thế hệ sáng tạo mới không né AI
Bắt đầu công việc digital marketing từ năm 2020, Nhật Hoàn (sinh năm 2002, Đà Nẵng) nhanh chóng chọn hướng đi trở thành freelancer (người làm việc tự do) chuyên về quảng cáo hiệu suất và xây dựng thương hiệu.
Từ năm 2022, Hoàn đã tích hợp AI vào quy trình làm việc để tăng tốc và nâng cao hiệu quả. Bộ ba công cụ được anh sử dụng thường xuyên gồm ChatGPT (truy xuất thông tin, phân tích insight), Canva (thiết kế hình ảnh) và Pinterest (tìm cảm hứng nội dung từ đời sống thực).
Người trẻ ngày càng ứng dụng AI nhiều hơn trong công việc (Ảnh: HH).
Hoàn đang quản lý hơn 60 fanpage cho cả doanh nghiệp và khách hàng cá nhân. Mỗi chiến dịch đều được kết hợp bởi nhiều ứng dụng công nghệ.
“Trước đây, một dự án có thể mất đến 3 ngày để hoàn thiện, giờ chỉ cần chưa đến một ngày nhờ hỗ trợ của AI. Mình nhận nhiều đơn hàng hơn, thu nhập tăng khoảng 30% và nâng cao năng suất”, Nhật Hoàn cho biết.
Thu nhập của gen Z này không cố định, nhưng có thời điểm lên tới gần 30 triệu đồng/tháng. Dù AI giúp tiết kiệm thời gian, theo Hoàn, yếu tố cảm xúc và sự nhất quán vẫn là chìa khóa để xây dựng thương hiệu bền vững, điều mà AI chưa thể thay thế hoàn toàn.
“AI là công cụ, không phải là chiến lược. Gen Z nếu chỉ làm việc lặp lại sẽ dễ bị thay thế. Học liên tục và giữ tư duy chủ động mới là cách để đi đường dài”, anh nói.
Từng là freelancer viết content từ năm 2021, Mỹ Chi (sinh năm 2003, TPHCM) từng có thu nhập ổn định, khoảng 10 triệu đồng/tháng nhờ các dự án viết bài SEO, nội dung fanpage và thiết kế đơn giản từ xa. Tuy nhiên, từ khi AI bùng nổ đầu năm 2023, công việc của Chi thay đổi chóng mặt, thu nhập giảm 50% thậm chí không có việc.
“Nhiều khách hàng bắt đầu dùng ChatGPT, Canva AI hoặc chatbot để tạo nội dung, không thuê người nữa. Có khách từng thuê mình đều đặn bỗng thông báo sẽ dùng AI thay thế. Có người thì đề nghị mình chỉnh sửa nội dung AI viết sẵn với giá chỉ bằng một nửa”, Chi kể.
Không muốn bị đào thải, Chi cho biết cô đã chủ động học cách sử dụng AI, theo học các khóa học ngắn về ChatGPT, Canva nâng cao để tích hợp vào quy trình làm việc, dùng AI gợi ý nội dung, dựng khung thiết kế rồi chỉnh sửa lại theo yêu cầu khách hàng. “Dù không thích nhưng phải công nhận không học AI thì bị bỏ lại ngay”, cô nhấn mạnh.
Mặc dù đã thích nghi phần nào, Chi vẫn lo lắng về tương lai nghề nghiệp: “Content cơ bản dễ bị AI thay thế, thị trường freelancer thì cạnh tranh khốc liệt. Nếu không liên tục cập nhật kỹ năng, mình sẽ bị loại bỏ khỏi cuộc chơi”.
Chủ động học về AI để không bị đào thải
Theo TS Lê Ánh – Giám đốc Trung tâm đào tạo thực hành Lê Ánh, gen Z đang nắm giữ lợi thế trong cuộc đua công nghệ nhờ khả năng tiếp cận AI từ sớm và sử dụng thành thạo các công cụ như chatbot, phân tích dữ liệu, tự động hóa. Tuy nhiên, thế hệ này hiện mới chỉ dừng ở vai trò người dùng hoặc người sáng tạo nội dung, chưa thật sự trở thành lực lượng dẫn dắt các dự án AI trong doanh nghiệp.
Dù nhanh nhạy công nghệ, bà Ánh cho rằng gen Z vẫn cần trau dồi chuyên môn và kỹ năng mềm để khai thác tối đa tiềm năng AI, thay vì phụ thuộc vào công cụ. Trong khi Gen X và Millennials giữ vai trò hoạch định chiến lược và quản lý hệ thống, gen Z có thể đóng góp đáng kể ở khâu triển khai, vận hành và tối ưu hóa quy trình, nếu phát huy tốt năng lực cá nhân.
Những ngành có tính lặp lại như kế toán, nhập liệu, chăm sóc khách hàng kiểu cũ đang chịu ảnh hưởng rõ rệt từ AI (Ảnh: Freepik).
Trước làn sóng chuyển đổi số, nhiều vị trí từng được xem là an toàn đang đứng trước nguy cơ bị thay thế. AI không chỉ xử lý tốt công việc đơn giản mà còn tiến tới đảm nhận các nhiệm vụ phức tạp.
Tuy nhiên, máy móc khó thay thế các kỹ năng thuần con người như sáng tạo, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp, lãnh đạo – những yếu tố then chốt giúp gen Z tạo khác biệt và đứng vững trong môi trường việc làm cạnh tranh , bà Ánh nhận định.
Vị chuyên gia cảnh báo, rủi ro lớn nhất của gen Z là tư duy phụ thuộc vào công nghệ và xem nhẹ tầm quan trọng của chuyên môn sâu, tư duy chiến lược và kỹ năng mềm.
Để không bị đào thải, người trẻ cần chủ động học hỏi, nâng cao khả năng thích ứng, hiểu sâu về ứng dụng AI trong lĩnh vực chuyên môn, từ đó sử dụng công nghệ như một công cụ hỗ trợ thay vì để AI quyết định thay mình.
Ở một góc nhìn khác, thạc sĩ Ngô Hữu Thống – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng Công nghệ và Phát triển Nhân lực AIOV – cho rằng AI không còn âm thầm xuất hiện mà đã “đạp cửa” bước vào thị trường lao động, tái định nghĩa khái niệm công việc.
Ông Thống nhấn mạnh doanh nghiệp hiện không chỉ tuyển người giỏi chuyên môn, mà ưu tiên ứng viên biết hợp tác với AI như một đồng nghiệp ảo để nâng cao hiệu suất và sáng tạo giá trị thực tiễn.
Gen Z – thế hệ lớn lên cùng công nghệ được kỳ vọng không chỉ dùng AI để giải trí, mà phải biết ứng dụng công cụ này vào công việc cụ thể như bán hàng, phân tích dữ liệu, tối ưu quy trình.
Những ngành có tính lặp lại như kế toán, nhập liệu, chăm sóc khách hàng kiểu cũ đang chịu ảnh hưởng rõ rệt từ AI. Ngay cả lĩnh vực sáng tạo cũng không còn là vùng an toàn khi công nghệ có thể viết thơ, dựng video hay tạo tranh với tốc độ vượt trội, vị chuyên gia chia sẻ.
Để thích nghi, ông Thống cho hay gen Z cần 3 nhóm kỹ năng gồm tư duy phản biện, giao tiếp; cộng tác hiệu quả với cả người và máy, và sáng tạo có mục tiêu. Ông Thống cũng khuyến khích gen Z bắt đầu từ chính công việc hàng ngày, thử dùng các công cụ như Chat GPT, Gemini để hiểu cách AI hoạt động và học cách ra lệnh hiệu quả.
Trong 3-5 năm tới, AI sẽ hiện diện trong hầu hết công việc, vấn đề không còn là có dùng AI hay không, mà là ai dùng tốt hơn để tạo ra khác biệt, ông Thống nhấn mạnh.
