Leah Ryan, một cư dân tại Parker, Colorado (Mỹ), cũng như hàng triệu người khác, biết đến trào lưu “không chi tiêu” qua mạng xã hội. Ban đầu, cô chỉ xem đó là một thử thách thú vị. Nhưng khi tham gia, cô nhận ra một sự thật trần trụi về thói quen của mình, đó là cô thường mua sắm theo cảm hứng.
“Bạn phải thật sự ý thức về những gì mình đang làm, đang mua và cố gắng tuân thủ kế hoạch”, cô chia sẻ với đài CBS Colorado. “Điều đó đòi hỏi nhiều sự tự kiểm soát. Nhưng kết quả rất tích cực khi tôi tiết kiệm được một khoản kha khá và học cách tái sử dụng hoặc tận dụng những gì mình đã có”.
Câu chuyện của Leah không phải là cá biệt mà là một lát cắt nhỏ phản ánh một bức tranh lớn hơn về cách người tiêu dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ, đang đối mặt với áp lực tài chính chưa từng có. Từ những video TikTok tự quay cảnh mình nói về món đồ muốn mua thay vì mua nó, cho đến các cộng đồng hàng chục nghìn người trên Reddit chia sẻ kinh nghiệm “cai” mua sắm, một cuộc cách mạng tài chính thầm lặng nhưng mạnh mẽ đang diễn ra.
Từ “chi tiêu trả thù” đến “tiết kiệm trả đũa”: Giải mã cơn sốt “no-spend”
Nếu năm 2022 là thời của “revenge spending” (chi tiêu trả thù) sau đại dịch, thì năm 2025 chứng kiến một sự đảo ngược ngoạn mục sang “revenge saving” (tiết kiệm trả đũa). Thuật ngữ “ngừng chi tiêu” hay “no-spend” đã trở thành một hiện tượng toàn cầu, với những biến thể hấp dẫn như “No Buy July” (tháng 7 không mua sắm) hay cam kết dài hơi “No Buy 2025” (cả năm 2025 không mua sắm).
Về cơ bản, cam kết cá nhân này nhằm cắt bỏ hoàn toàn các khoản chi tiêu không thiết yếu trong một khoảng thời gian nhất định, từ một ngày, một tuần, một tháng cho đến cả năm. Người tham gia chỉ chi tiền cho các nhu cầu cơ bản như tiền thuê nhà, điện nước, thực phẩm thiết yếu và chăm sóc y tế.
Sự bùng nổ của trào lưu này được đo lường bằng những con số ấn tượng. Theo một nghiên cứu của công ty công nghệ tài chính Chime được trích dẫn bởi nhà báo Daria Solovieva, các hashtag #NoBuy và #NoBuy2025 đã tăng đến 90% trên các nền tảng X (Twitter), Reddit và Pinterest chỉ trong một tháng cuối năm 2024.
Trên TikTok, sân khấu chính của xu hướng, hashtag #NoSpendChallenge đã thu hút hơn 25.000 bài đăng tính đến tháng 1 năm nay. Nền tảng này đã trở thành một công cụ giáo dục tài chính thế hệ mới, hay còn gọi là “FinTok”, nơi cứ 4 người Mỹ thì có một người tìm đến để học mẹo tiết kiệm trong năm 2024.
Hanna Kaufman, một chuyên gia hoạch định tài chính tại Betterment, chia sẻ với biên tập viên Ivana Pino rằng: “No Buy July giống như một cuộc giải độc tài chính”. Cô giải thích rằng thử thách này giúp mọi người thiết lập lại thói quen, làm rõ ưu tiên và tăng tiết kiệm mà không cần hy sinh quá nhiều.
Người dân Mỹ đang tìm cách kiềm chế thói quen chi tiêu của mình nhằm đối phó với tình trạng tiêu dùng quá mức, lạm phát kéo dài và nguy cơ suy thoái kinh tế (Ảnh: Unsplash).
Đằng sau trào lưu: Một nền kinh tế đầy bất an
Cơn sốt “ngừng chi tiêu” không phải là một sở thích nhất thời. Nó là triệu chứng của một “căn bệnh” kinh tế trầm trọng hơn. Dữ liệu cho thấy người dân đang thực sự lo lắng và có lý do chính đáng để thắt chặt hầu bao.
Lạm phát và chi phí sinh hoạt leo thang: Theo Cục Phân tích Kinh tế Mỹ, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã tăng 24% kể từ năm 2020. Chuyên gia tài chính Jasmine Renae Ray tại Tulsa, Oklahoma, nói thẳng trong một bài báo của Ann Carrns: “Mọi thứ hiện nay quá đắt đỏ. Mọi người đang tự hỏi: Làm thế nào để tiết kiệm tiền? Mình có thể kiểm soát điều gì?”.
Nỗi lo suy thoái và mất việc: Một khảo sát của Ngân hàng Santander cho thấy một bức tranh tâm lý đầy lo âu: 50% người Mỹ lo sợ suy thoái, và 53% quan ngại về lạm phát. Đáng báo động hơn, thời gian thất nghiệp trung bình đã kéo dài hơn 5 tháng, tăng thêm 1 tháng so với năm trước. Dữ liệu từ Bankrate cũng chỉ ra 69% người dân lo ngại không thể trang trải chi phí sinh hoạt nếu mất đi nguồn thu nhập chính.
Gánh nặng nợ nần: Mùa lễ hội cuối năm 2024 đã để lại một “di chứng” tài chính không nhỏ. Khảo sát từ LendingTree cho thấy 36% người Mỹ đã mắc thêm nợ thẻ tín dụng, với mức nợ trung bình là 1.181 USD. Cùng lúc đó, hàng triệu người vay nợ sinh viên đang rơi vào tình trạng vỡ nợ sau khi các chính sách hoãn trả kết thúc.
Trong bối cảnh này, tỷ lệ tiết kiệm cá nhân, dù có dao động, vẫn đang trên đà tăng. Con số này đạt 4,5% vào tháng 5, cao hơn đáng kể so với mức 3,5% vào cuối năm 2024. Đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy người dân đang chủ động “phòng thủ” trước những bất ổn kinh tế.
Tại sao “thử thách” lại hiệu quả hơn “lập ngân sách”?
Về lý thuyết, một bảng tính ngân sách chi tiêu đơn giản cũng có thể giúp kiểm soát tài chính. Nhưng tại sao các thử thách như “No-Spend” lại có sức lan tỏa mạnh mẽ đến vậy? Câu trả lời nằm ở tâm lý học.
Cấu trúc rõ ràng và mục tiêu hữu hình: Hanna Kaufman, chuyên gia từ Betterment, giải thích: “Các thử thách hoạt động hiệu quả vì chúng cung cấp cấu trúc rõ ràng và có đích đến cụ thể. Bạn không nói ‘không’ mãi mãi, mà chỉ là ‘không phải lúc này’”. Việc có một vạch đích cụ thể (cuối tháng, cuối năm) khiến não bộ cảm thấy dễ dàng tuân thủ hơn.
Giảm “mệt mỏi vì ra quyết định”: Gretchen Rubin, người dẫn chương trình podcast “Happier”, chia sẻ rằng thử thách này giúp loại bỏ sự mệt mỏi vì phải liên tục đắn đo, so sánh mỗi khi muốn mua một món đồ. “Khi bạn đã quyết định trước là sẽ không mua sắm, bạn giải phóng năng lượng tinh thần cho những việc khác”, cô nói.
Sức mạnh của cộng đồng: Một yếu tố quan trọng khác là sự hỗ trợ từ cộng đồng. Các nhóm Reddit với hơn 70.000 thành viên hay vô số video trên TikTok tạo ra một không gian để mọi người chia sẻ khó khăn, ăn mừng thành công và cảm thấy có trách nhiệm hơn với cam kết của mình. Như Eve Upton-Clark đã chỉ ra, nói “Tôi đang tham gia No Buy July” dễ hơn nhiều so với việc phải thú nhận “Tôi không đủ tiền mua cà phê”.
Sự thay đổi về văn hóa: Thú vị hơn, trào lưu này còn đánh dấu một sự thay đổi trong quan niệm xã hội. Janelle Sallenave, Giám đốc chi tiêu tại Chime, nhận định với tờ báo của Ann Carrns: “Trước đây, sống tiết kiệm bị xem là keo kiệt. Giờ thì nó được coi là thông minh”. Việc công khai mục tiêu tài chính (loud budgeting) đã trở thành một biểu hiện của sự tự chủ và khôn ngoan.
Tham gia vào trào lưu “No-Spend”, nhiều người thậm chí còn thực hiện “một năm không mua sắm”, cắt bỏ các khoản chi không cần thiết để tập trung vào những điều quan trọng (Ảnh: NPR).
Liệu “ngừng chi tiêu” có phải là liều thuốc tiên?
Tuy nhiên, không phải tất cả chuyên gia đều hoàn toàn ủng hộ phương pháp cực đoan này. Một số người cảnh báo về những hạn chế và rủi ro tiềm ẩn.
Tính bền vững và nguy cơ “mua sắm bù”: Giáo sư James Choi từ Trường Quản lý Yale cho rằng chưa có nghiên cứu nào chứng minh việc “nhịn tiêu” ngắn hạn mang lại tác động tài chính dài hạn. Ông ví nó như việc ăn kiêng quá nghiêm ngặt: “Nó có thể dẫn đến việc mua sắm bù đắp quá đà sau đó”, ông cho biết.
Chiến lược không dành cho mọi người: Chuyên gia Gloria Garcia Cisneros ở Los Angeles lưu ý rằng thử thách này phù hợp hơn với những người có thu nhập dư dả, tức là những người “có khả năng cắt giảm”. Với những người có ngân sách đã eo hẹp sẵn, việc cắt giảm thêm có thể gây ra căng thẳng không cần thiết.
Đây là lúc khái niệm “low-buy” (tiêu ít) nổi lên như một giải pháp thay thế hợp lý và bền vững hơn. Rianka Dorsainvil, chuyên gia tài chính tại Chime, chia sẻ với tờ Salon: “Với tư cách là một chuyên gia tài chính, tôi có chút dè dặt về chiến lược ‘no-buy’. Thay vào đó, tôi khuyến nghị nên áp dụng phương pháp ‘low-buy’, tức là giảm mạnh nhưng không cắt hoàn toàn các chi tiêu không thiết yếu”.
Câu chuyện của Erin Jones, một phụ huynh đơn thân nuôi hai con tuổi teen ở Colorado, là minh chứng sống động. Cô chia sẻ với CBS Colorado rằng việc cắt giảm triệt để là không thể. Thay vào đó, cô học cách “cẩn trọng và có ý thức khi tiêu tiền”, chẳng hạn như nạp trước một khoản ngân sách vào ứng dụng cà phê để dùng cho những dịp đặc biệt, thay vì mua sắm tùy tiện.
Vậy làm thế nào để “ngừng chi tiêu” một cách thông minh?
Nếu bạn bị thuyết phục bởi trào lưu này và muốn thử sức, các chuyên gia khuyên bạn nên bắt đầu một cách có chiến lược.
Tạo ra quy tắc cá nhân: Không có một công thức chung nào. Hãy trung thực với bản thân về đâu là nhu cầu thực sự, đâu là sở thích. Thay vì cấm đoán tuyệt đối, hãy cho phép mình một vài khoản “vui chơi” nhỏ để duy trì động lực.
Đặt mục tiêu rõ ràng: Tại sao bạn lại làm điều này? Để trả hết nợ thẻ tín dụng? Để dành tiền đi du lịch? “Biết rõ ‘lý do tại sao’ sẽ giúp bạn không chệch hướng khi gặp khó khăn”, bài viết của Ivana Pino nhấn mạnh.
Tìm kiếm niềm vui miễn phí: “Ngừng chi tiêu” không có nghĩa là ngừng sống. Hanna Kaufman gợi ý: “Hãy thay thói quen mua sắm bằng những hoạt động ít tốn kém hoặc miễn phí: đi picnic, leo núi, mượn sách ở thư viện”. Blogger thời trang Paula Holloway còn biến thử thách thành cơ hội sáng tạo, phối lại những bộ đồ cũ trong tủ. Cô ví von: “Đôi khi bạn chỉ cần thêm một nguyên liệu, không cần cả món mới”.
Sử dụng “quy tắc 30 ngày”: Một mẹo được nhiều người áp dụng là khi bạn muốn mua một món đồ không thiết yếu, hãy ghi nó vào danh sách và chờ 30 ngày. “Sau 30 ngày, bạn sẽ thấy mình không còn thật sự muốn món đó nữa”, một bài báo của CBS Colorado gợi ý.
Tha thứ cho những lần “lỡ tay”: Chuyên gia Kaufman khuyên: “Hãy hướng tới sự tiến bộ, không phải sự hoàn hảo. Nếu bạn lỡ tay mua một ly latte, đừng bỏ cuộc. Hãy nhìn lại, điều chỉnh và tiếp tục tiến bước”.
Theo chuyên gia, chúng ta nên “hạn chế chi tiêu” thay vì “ngừng chi tiêu” (Ảnh: Starling Bank).
“Ngừng chi tiêu” không chỉ là một hashtag thịnh hành. Nó là tấm gương phản chiếu những lo toan của cả một thế hệ đang phải vật lộn trong một môi trường kinh tế đầy thách thức. Nó là một công cụ, dù không hoàn hảo, để giành lại quyền kiểm soát từ một nền văn hóa tiêu dùng luôn thôi thúc chúng ta mua sắm.
Dù bạn chọn “no-buy” hay “low-buy”, thông điệp cốt lõi vẫn không đổi: hãy chi tiêu một cách có ý thức. Như Gretchen Rubin đã khám phá ra trong thử thách của mình, thay vì mua thêm sách mới, cô bắt đầu đọc những cuốn sách đã nằm trên kệ từ lâu – một thói quen mà người Nhật gọi là “tsundoku”.
Trào lưu này cũng đặt ra một câu hỏi quan trọng cho mỗi chúng ta, như chuyên gia Cisneros đã nói: “Bạn đang tiêu tiền vào đâu? Nó có thực sự phục vụ cho điều bạn trân trọng?”.
Có lẽ, cuộc cách mạng tài chính lớn nhất không nằm ở việc ngừng tiêu tiền, mà là ở việc bắt đầu tiêu tiền cho một cuộc sống có ý nghĩa hơn. Bởi vì, như một bài báo đã kết luận, “chi tiêu ít hơn cho những món không cần thiết đồng nghĩa với việc bạn sẽ có thêm tiền cho những điều thực sự quan trọng”.
