Gen Z khởi nghiệp: Vốn ít nên bắt đầu từ đâu?

Khởi nghiệp tinh gọn chỉ với vài triệu đồng

Không còn là cuộc chơi của những “ông lớn” đầy vốn liếng, làn sóng khởi nghiệp mới đang chứng kiến gen Z – thế hệ sinh sau 1997 – khởi nghiệp theo cách rất riêng, đó là tinh gọn, công nghệ cao và bắt xu hướng (bắt trend).

Chỉ với vài triệu đồng, nhiều bạn trẻ đã mở gian hàng online, tận dụng AI, thương mại điện tử và TikTok để biến ý tưởng nhỏ thành doanh thu chục triệu mỗi tháng. Xu hướng này phản ánh rõ tinh thần sáng tạo, tự chủ và khát vọng tự do tài chính, điều mà gen Z khao khát hơn bất kỳ thế hệ nào.

Kim Vy (sinh năm 2000, TPHCM) là một trong những gen Z tiêu biểu chọn hướng khởi nghiệp tinh gọn – vốn ít nhưng hiệu quả cao. Bắt đầu chỉ với vài triệu đồng, Vy thử sức với sản phẩm ảnh nam châm dán tủ lạnh in theo yêu cầu.

Lấy cảm hứng từ mô hình nước ngoài, cô nhận thấy phân khúc quà tặng cá nhân hóa này vẫn còn bỏ ngỏ tại Việt Nam. Chính sự mới lạ và yếu tố “thiết kế theo ý khách” đã giúp sản phẩm nhanh chóng thu hút người dùng.

Để tiết kiệm chi phí, Vy làm việc tại nhà, tự đầu tư máy in, máy ép và trực tiếp xử lý toàn bộ quy trình từ thiết kế đến đóng gói. Thay vì đổ tiền vào quảng cáo, cô chọn nâng cấp máy móc và nguyên liệu để tránh rủi ro lỗi thời, hỏng hóc.

Bên cạnh đó, Vy còn xây dựng kênh TikTok cá nhân, chia sẻ hậu trường làm ảnh và “gợi mở” sự tò mò của người xem. Nhờ nội dung đều đặn, gần gũi và sáng tạo, gian hàng của Vy dần hút khách qua hình thức truyền miệng online. Mỗi tấm ảnh nam châm được bán với giá khoảng 25.000 đồng, đem về doanh thu 8 chữ số, với đơn hàng không chỉ trong nước mà còn xuất đi quốc tế.

Căn phòng nhỏ giờ đây trở thành “xưởng in ảnh nam châm” phục vụ hàng trăm khách mỗi tháng. Vy cho rằng chất lượng sản phẩm phải luôn được đặt lên hàng đầu, thay vì chỉ chạy theo quảng cáo. Cô nhắn nhủ các bạn trẻ: “Hãy dũng cảm thử sức nếu tìm được một thị trường ngách đủ khác biệt để khai phá”.

Thanh Ngọc (sinh năm 2004, Phan Thiết) là một ví dụ khác cho tinh thần khởi nghiệp tinh gọn mà nhiều bạn trẻ gen Z theo đuổi. Bắt đầu từ những thứ người ta bỏ đi như vỏ sò, ốc biển, sạn sỏi ven bờ, Ngọc biến chúng thành đồ thủ công mang đậm hơi thở biển cả.

Không bằng cấp chuyên môn, không vốn lớn, cô tự học từ mạng, tự mày mò tạo ra các món quà lưu niệm như gương trang trí, kẹp tóc, vòng tay… với chi phí khởi đầu chỉ khoảng 800.000 đồng đến 1 triệu đồng. Nguyên liệu được tái chế, không cần mặt bằng, không xưởng lớn. Bán được món nào, Ngọc lại xoay vòng đầu tư tiếp.

Ban đầu chỉ làm ở góc nhà, đến nay Tiệm Mây của Biển – do ngọc khởi nghiệp – đã trở thành công việc ổn định cho 15 người, chủ yếu là phụ nữ trung niên địa phương. Mỗi tháng, xưởng nhỏ hoàn thiện từ 2.000-3.000 sản phẩm, bán lẻ qua Shopee, TikTok Shop, Instagram, với giá trung bình 100.000-200.000 đồng/món. Sản phẩm không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn xuất đi quốc tế. 

Phước Nguyên (sinh năm 2000) quyết định mở một quán trà sữa tại quận 7 (TPHCM) khi nhận thấy tiềm năng lớn từ sản phẩm này, đặc biệt trong giới trẻ. Tuy nhiên, sau gần 10 tháng hoạt động, quán vẫn chưa có lợi nhuận và đang trong quá trình hoàn vốn. Dù doanh thu hàng tháng đạt khoảng 30 triệu đồng, nhưng chi phí vận hành cùng các khoản phải trả khiến quán lỗ gần 20% so với kế hoạch ban đầu.

Khó khăn lớn nhất với Nguyên là việc tìm mặt bằng phù hợp và xử lý thủ tục giấy tờ liên quan đến hộ kinh doanh, thuế. Mặc dù doanh thu có cải thiện, chi phí vận hành vẫn chưa đạt mục tiêu, đặc biệt các khoản chi phí cố định như mặt bằng và thuế chiếm tới 60% tổng chi phí hàng tháng, làm lợi nhuận thu về gần như không đủ bù đắp.

Nguyên cho rằng, trong môi trường cạnh tranh khốc liệt hiện nay, việc hiểu rõ các quy định về thuế và pháp luật là rất quan trọng để kiểm soát chi phí, tránh rủi ro tài chính. Các bạn trẻ khởi nghiệp nên nghiên cứu kỹ thị trường và các quy định liên quan trước khi bắt đầu để hạn chế sai sót và tổn thất không đáng có.

Khởi nghiệp giống như đi vào rừng mà không có bản đồ

Ngọc Luân (27 tuổi), CEO chuỗi Gen Z Nutrition, cho biết khởi nghiệp từ đam mê thể thao và mong muốn cung cấp thực phẩm chức năng chất lượng cho giới trẻ. Anh cho rằng không có thời điểm hoàn hảo để bắt đầu, điều quan trọng là chuẩn bị kỹ và kiểm soát tốt trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động.

Từng đối mặt với thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm và niềm tin thị trường suy giảm, anh đã vượt qua bằng cách rà soát toàn bộ hệ thống và điều chỉnh kịp thời. Theo anh, nguyên nhân khiến startup thất bại thường nằm ở sự ảo tưởng và thiếu quyết liệt.

Luân nhấn mạnh 3 nguyên tắc sống còn kiểm soát chi phí chặt, giữ vững giá trị cốt lõi, liên tục đổi mới. Với anh, tinh thần khởi nghiệp là dám thất bại, dám học hỏi và kiên định với lý tưởng: “Khởi nghiệp giống như đi vào rừng không có bản đồ, hãy nhớ lý do bạn bắt đầu”.

Thạc sĩ Dư Tiểu Dương – Chủ nhiệm bộ môn Kinh tế, Trường Đại học FPT – cho rằng điểm khác biệt lớn của Lean Startup là “học bằng thực tế” (validated learning). Tức là đừng mất quá nhiều thời gian hoàn thiện sản phẩm, mà hãy làm bản thử nghiệm trước, rồi lắng nghe phản hồi, điều chỉnh dần. Cách làm này đặc biệt phù hợp với sinh viên, hoặc với những người yêu công nghệ, nhanh nhạy với xu hướng mới và biết dùng AI để rút ngắn quy trình.

Ông Dương ví mạng xã hội như một “phòng thí nghiệm khổng lồ”, nơi các bạn trẻ có thể kiểm tra ý tưởng mà không cần tốn tiền khảo sát. Nhưng để mô hình này hiệu quả, gen Z cần tập thói quen ra quyết định dựa trên số liệu chứ không phải cảm tính.

Ngoài ra, đọc tài liệu gốc, tham gia cộng đồng khởi nghiệp, tìm người hướng dẫn giàu kinh nghiệm cũng là cách học thiết thực. Ông cũng nhấn mạnh một nguyên tắc quan trọng: “Làm xong còn hơn hoàn hảo” – nghĩa là đừng chờ đến khi sản phẩm hoàn hảo mới tung ra, mà hãy làm trước, cải thiện sau.

Với sự kỷ luật trong dữ liệu và tinh thần ham học hỏi, khởi nghiệp tinh gọn không chỉ là cách khởi nghiệp tiết kiệm mà còn là cơ hội giúp gen Z xây dựng mô hình kinh doanh bền vững và linh hoạt trong thời đại nhiều biến động.

Theo Thạc sĩ Lê Anh Tiến – đồng sáng lập kiêm CEO Công ty Cổ phần Công nghệ Chatbot Việt Nam, tư duy “thí nghiệm nhanh – học nhanh” (Build – Measure – Learn) giúp các bạn mạnh dạn đưa sản phẩm mẫu ra thị trường, đo lường phản hồi thực tế và điều chỉnh liên tục.

Thế mạnh của gen Z là khả năng bắt nhịp công nghệ, khai thác các công cụ số và social listening (lắng nghe mạng xã hội) để nắm bắt nhu cầu khách hàng mà không phải tốn kém chi phí dư thừa. Nhờ đó, họ không cần tốn nhiều tiền quảng cáo mà vẫn biết khách hàng cần gì và phản hồi ra sao. 

Ông Tiến cho rằng khởi nghiệp tinh gọn không chỉ là xu hướng ngắn hạn. Trên thực tế, nhiều startup trẻ ở Việt Nam đã thành công nhờ bắt đầu nhỏ, chọn đúng nhu cầu thị trường và linh hoạt điều chỉnh khi cần. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo, nếu làm quá nhiều sản phẩm cùng lúc mà không kiểm soát được dòng tiền, startup rất dễ rơi vào cảnh “chạy đua kiệt sức”.

Điều quan trọng là luôn đặt khách hàng làm trung tâm, bắt đầu từ sản phẩm mẫu, lắng nghe phản hồi thật kỹ, sau đó mới mở rộng. Những công cụ như bản kế hoạch tinh gọn (Lean Canvas), chỉ số đo lường (KPI), hay vòng phản hồi liên tục (feedback loop) sẽ giúp người trẻ điều hành công việc một cách bài bản hơn.

Điều gì sẽ giúp các start up trẻ trụ vững?

 Thạc sĩ Dư Tiểu Dương nhận định rằng trong bối cảnh kinh tế khó khăn và chuỗi cung ứng toàn cầu chịu tác động từ các yếu tố địa chính trị, các bạn trẻ cần tập trung vào những nhu cầu thiết yếu của người tiêu dùng.

Những mô hình kinh doanh đơn giản, hiệu quả và ít phụ thuộc vào nhập khẩu sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, giảm thiểu rủi ro và tận dụng cơ hội chuyển đổi số, từ đó xây dựng nền tảng tăng trưởng bền vững.

Theo ông Dương, quản trị dòng tiền là yếu tố sống còn đối với mọi start up. Doanh nghiệp cần xây dựng kế hoạch tài chính rõ ràng, kiểm soát chi tiêu hợp lý và khai thác tối đa nguồn lực hiện có. Việc xác định đúng thị trường mục tiêu và kiểm chứng nhu cầu thực tế của khách hàng cũng đóng vai trò then chốt, giúp giảm thiểu rủi ro khi đầu tư, đặc biệt trong giai đoạn nguồn lực còn hạn chế.

Tiếp nối quan điểm này, thạc sĩ Lê Anh Tiến nhấn mạnh yếu tố thiết yếu mà người trẻ cần chú trọng khi khởi nghiệp trong môi trường biến động là kiểm chứng thị trường, quản trị dòng tiền và xây dựng mạng lưới hỗ trợ.

Trong giai đoạn đầu, việc quản lý dòng tiền chặt chẽ với sự ưu tiên cho các khoản đầu tư mang lại doanh thu là rất quan trọng. Bên cạnh đó, xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ gồm các nhà cố vấn, cộng đồng khởi nghiệp và đối tác chiến lược giúp người trẻ tránh những sai lầm không đáng có và phát triển bền vững.

Trong khi đó, ông Nguyễn Trần Lê Thanh – Giảng viên Trường Đại học FPT – cho rằng khởi nghiệp không chỉ đơn thuần là câu chuyện kiếm tiền mà trước hết phải xuất phát từ đam mê, sự sáng tạo và mong muốn giải quyết các vấn đề thực tiễn của xã hội.

Theo ông Thanh, mô hình kinh doanh chỉ là công cụ để hiện thực hóa tầm nhìn, không quyết định thành bại của một startup. Yếu tố cốt lõi là doanh nghiệp phải giữ vững niềm tin vào giá trị sản phẩm hoặc dịch vụ, đồng thời liên tục cập nhật kiến thức và thông tin để thích nghi với môi trường cạnh tranh toàn cầu và tiến trình hội nhập ngày càng sâu rộng.

Để tránh thất bại sớm, người trẻ khởi nghiệp cần tập trung cập nhật kiến thức và bối cảnh thị trường, phát triển tư duy giải quyết vấn đề thay vì chỉ tập trung kiếm tiền, và đặc biệt là lựa chọn đúng người đồng hành – những co-founder cùng chia sẻ tầm nhìn, giá trị và tinh thần khởi nghiệp.

Ngoài ra, tinh thần dám nghĩ, dám làm và dám thất bại cũng là yếu tố không thể thiếu. “Hãy bắt đầu từ những việc khó nhất, đó là cách nhanh nhất để học hỏi, rèn luyện và tiến gần đến thành công”, ông Thanh nhấn mạnh.