Hàng hóa đang được làm thủ tục xuất khẩu tại cảng Cát Lái, TP.HCM – Ảnh: N.BÌNH
Với lợi thế hội tụ cảng biển nước sâu, hệ thống công nghiệp phụ trợ, các trung tâm logistics và tài chính, TP.HCM mở rộng đứng trước cơ hội trở thành trung tâm xuất nhập khẩu hàng đầu khu vực Đông Nam Á.
Chọn lĩnh vực xuất khẩu mũi nhọn
Vấn đề đặt ra là thành phố nên tập trung vào lĩnh vực nào, cách thức nào để không chỉ phát triển nhanh mà còn bền vững, hội nhập hiệu quả vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Xuất nhập khẩu không đơn thuần là chuyện thông quan hàng hóa. Nó phản ánh cấu trúc sản xuất, trình độ công nghệ, năng lực quản trị và tầm vóc của một nền kinh tế đô thị. Với vị thế mới, TP.HCM mở rộng cần đi theo hướng xây dựng hệ sinh thái xuất nhập khẩu dựa trên ba trụ cột: công nghệ cao, dịch vụ logistics – tài chính quốc tế, và chuỗi giá trị xanh.
Kinh nghiệm từ các siêu đô thị trên thế giới cho thấy để vươn lên dẫn đầu, không thể chỉ dựa vào lợi thế truyền thống là cảng biển hay vị trí địa lý, mà phải biết chọn đúng lĩnh vực mũi nhọn, đầu tư chiều sâu và xây dựng thương hiệu toàn cầu.
Năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu của TP.HCM đạt khoảng 128 tỉ USD, chiếm gần 20% tổng kim ngạch cả nước. Tuy nhiên, phần lớn vẫn dựa vào gia công, giá trị gia tăng thấp. Trong khi đó, Singapore với dân số chỉ hơn 6 triệu người đạt hơn 1.100 tỉ USD thương mại hàng hóa và dịch vụ.
Thượng Hải, riêng cảng biển đã xử lý hơn 49 triệu TEU container năm 2023, giữ vị trí đứng đầu thế giới. Những con số này vừa là áp lực, vừa là động lực để TP.HCM mở rộng bứt phá, tận dụng lợi thế cảng biển và công nghiệp phụ trợ để vươn tầm khu vực.
Hướng tới xuất khẩu xanh
Thứ nhất, thành phố nên tập trung vào xuất khẩu công nghệ cao và công nghiệp chế biến sâu. Sau nhiều năm dựa nhiều vào dệt may, da giày, điện tử lắp ráp, Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng đang đối diện thách thức giá trị gia tăng thấp. Hướng đi cần thiết là chuyển dịch mạnh sang lĩnh vực bán dẫn, thiết bị y tế, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo và trí tuệ nhân tạo.
Singapore đã thành công khi biến mình thành trung tâm xuất khẩu dược phẩm, chip và dịch vụ số; Thâm Quyến trở thành “công xưởng công nghệ” của thế giới nhờ chọn đúng ngành công nghiệp điện tử và phần mềm.
TP.HCM mở rộng, với nền tảng công nghiệp Bình Dương và lợi thế logistics cảng biển Bà Rịa – Vũng Tàu, có đầy đủ điều kiện để xây dựng chuỗi giá trị ngành bán dẫn và điện tử, xuất khẩu phần mềm và dịch vụ số. Đây sẽ là trụ cột để thành phố tránh bẫy giá trị gia tăng thấp, tạo sức bật cho nền kinh tế tri thức.
Thứ hai, thành phố phải trở thành trung tâm logistics – tài chính phục vụ xuất nhập khẩu. Hiện nay chi phí logistics của Việt Nam còn cao, chiếm khoảng 16-18% GDP, trong khi các nước phát triển chỉ ở mức 8-10%.
Để cạnh tranh, TP.HCM mở rộng cần quy hoạch lại hệ thống logistics theo chuẩn quốc tế, phát triển các trung tâm trung chuyển, kho ngoại quan, cảng cạn và dịch vụ vận tải đa phương thức. Kinh nghiệm của Thượng Hải hay Rotterdam cho thấy cảng biển chỉ là một mắt xích, điều quan trọng là cả hệ sinh thái logistics từ thủ tục hải quan điện tử, dịch vụ tài chính – bảo hiểm, đến các trung tâm dữ liệu quản lý chuỗi cung ứng.
TP.HCM mở rộng phải hướng tới vị thế “hub” tài chính – logistics, nơi không chỉ bốc dỡ hàng hóa mà còn định giá, bảo hiểm, thanh toán và quản trị rủi ro thương mại toàn cầu. Đặc biệt, sự hiện diện của các ngân hàng quốc tế, sàn giao dịch hàng hóa và trung tâm thanh toán xuyên biên giới sẽ giúp thành phố nâng tầm trong chuỗi giá trị thương mại toàn cầu.
Thứ ba, xu thế mới của thế giới là thương mại xanh và kinh tế tuần hoàn. Liên minh châu Âu, Mỹ hay Nhật Bản đều đã áp dụng các tiêu chuẩn carbon, buộc hàng hóa nhập khẩu phải đáp ứng chuẩn môi trường. Nếu không nhanh chóng chuyển đổi, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sẽ gặp rào cản lớn. TP.HCM mở rộng cần đi tiên phong trong việc xây dựng chuỗi sản xuất xanh, xuất khẩu các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị).
Không chỉ ngành nông sản, thủy sản mà ngay cả công nghiệp chế biến, dệt may, điện tử cũng phải áp dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải, tái chế nguyên liệu. Kinh nghiệm từ Seoul và Tokyo cho thấy những siêu đô thị biết chuyển sang xuất khẩu xanh sẽ không chỉ giữ thị trường mà còn mở ra lợi thế cạnh tranh dài hạn. Nếu TP.HCM mở rộng định vị mình là “trung tâm xuất khẩu xanh” của Đông Nam Á, đây sẽ là thương hiệu thu hút nhà đầu tư quốc tế.
TP.HCM mở rộng không chỉ đơn thuần là sự cộng gộp của ba địa phương, mà là một tầm nhìn chiến lược về siêu đô thị kinh tế, trung tâm thương mại quốc tế.
Trong bối cảnh toàn cầu đang dịch chuyển chuỗi cung ứng, các siêu đô thị mới nổi đều tranh thủ cơ hội để nâng cấp vai trò của mình, thì TP.HCM mở rộng cần nhanh chóng xác lập vị thế như một trung tâm xuất nhập khẩu công nghệ cao, logistics tài chính quốc tế và thương mại xanh.
Cần biết cách phát huy “công cụ” cơ chế đặc thù
Ngoài ba trụ cột trên, thành phố cũng cần chú trọng xây dựng chiến lược thương hiệu quốc gia gắn với sản phẩm chủ lực của vùng.
TP.HCM mở rộng hoàn toàn có thể xây dựng thương hiệu “cảng biển công nghệ”, “trung tâm xuất khẩu xanh”, hoặc “siêu đô thị logistics”. Bên cạnh đó, việc đào tạo nhân lực chất lượng cao, cải cách thủ tục hải quan theo hướng số hóa toàn diện và liên kết vùng để tránh cạnh tranh nội bộ cũng là điều kiện then chốt.
Không thể để mỗi địa phương trong vùng làm riêng lẻ, mà phải có chiến lược chung dưới sự dẫn dắt của thành phố. Điều quan trọng hơn cả là sự quyết liệt trong chính sách.
Các đô thị thành công như Singapore, Thượng Hải hay Dubai đều có sự chỉ đạo tập trung từ chính quyền trung ương, trao quyền lớn cho chính quyền địa phương, tạo môi trường thể chế cởi mở để thu hút vốn, công nghệ và nhân lực toàn cầu.
Với cơ chế đặc thù đã được Quốc hội thông qua, TP.HCM mở rộng có cơ hội áp dụng những chính sách tiên phong: thử nghiệm khu thương mại tự do, áp dụng hải quan số, xây dựng đặc khu tài chính – logistics, hay ban hành tiêu chuẩn xanh cho toàn bộ khu công nghiệp.
Cùng “Hiến kế phát triển công nghiệp, thương mại TP.HCM”
Báo Tuổi Trẻ phối hợp Sở Công Thương TP.HCM mở diễn đàn “Hiến kế phát triển công nghiệp, thương mại TP.HCM”.
Nhằm lắng nghe ý tưởng, giải pháp từ các doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và người dân để xây dựng, phát triển công nghiệp – thương mại cho TP.HCM mới, hình thành một đô thị mạnh về công nghiệp – thương mại – dịch vụ, có sức cạnh tranh quốc tế.
Ông Bùi Tá Hoàng Vũ – giám đốc Sở Công Thương TP.HCM – cho biết trân trọng, lắng nghe từng ý kiến góp ý của người dân, doanh nghiệp để tham mưu UBND TP.HCM các giải pháp đột phá, phát triển công nghiệp – thương mại – dịch vụ.
Bạn đọc tham gia diễn đàn có thể gửi thông tin về tòa soạn báo Tuổi Trẻ (60A Hoàng Văn Thụ, phường Đức Nhuận, TP.HCM) hoặc email: [email protected].
