Một camera giám sát trong khu vực phát thải siêu thấp mới được mở rộng gần đây ở London – Ảnh: Chris J. Ratcliffe/Bloomberg
Cấm xe xăng, khí độc giảm
Câu chuyện này đang lặp lại ở hàng trăm thành phố khác trên thế giới, nơi chính quyền địa phương đang triển khai những khu vực cấm xe xăng để chống lại thứ mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) gọi là “mối đe dọa môi trường lớn nhất đối với sức khỏe con người”.
Cuộc cách mạng không khí sạch này bắt đầu khiêm tốn từ thành phố Stockholm của Thụy Điển vào năm 1996 với khu vực phát thải thấp (LEZ) đầu tiên trên thế giới. Gần ba thập kỷ sau, mô hình này đã lan rộng với tốc độ chóng mặt. Chỉ riêng châu Âu hiện có hơn 320 khu vực phát thải thấp, tăng 40% so với năm 2019.
Theo báo Guardian, London đã trở thành biểu tượng của xu hướng này. Khu vực ULEZ được triển khai lần đầu năm 2019, sau đó mở rộng năm 2021 và cuối cùng bao phủ toàn bộ thủ đô Anh vào tháng 8-2023.
Kết quả đạt được khiến nhiều người ngạc nhiên: nồng độ nitrogen dioxide độc hại giảm 27% trên toàn London, trong khi ở trung tâm thành phố con số này lên tới 54%.
Ở Sofia, thủ đô Bulgaria và là thành phố đầu tiên ở Đông Âu thiết lập khu vực phát thải thấp từ tháng 12-2023, chính sách này được dự báo sẽ giúp giảm khoảng 37% lượng khí NOx và 56% lượng bụi mịn phát thải từ xe khách.
Cuối năm ngoái, Stockholm tiếp tục đi đầu khi trở thành thành phố đầu tiên ở Thụy Điển cấm hoàn toàn xe xăng và diesel trong 20 khu phố trung tâm, bao gồm các khu vực rộng 180.000m2. Stockholm ước tính có 1.000 người dân chết sớm mỗi năm do ô nhiễm không khí, và các biện pháp hiện tại đã giúp giảm 67% mức ô nhiễm.
Xu hướng này không chỉ giới hạn ở châu Âu. New York đã trở thành thành phố đầu tiên ở Mỹ áp dụng phí tắc nghẽn vào tháng 1-2025, và chỉ trong tuần đầu tiên đã chứng kiến lưu lượng xe giảm 7,5% với 273.000 xe ít hơn vào khu vực trung tâm kinh doanh.
Milan với mức độ ô nhiễm không khí gấp gần 4 lần ngưỡng an toàn WHO cũng đã cấm xe tư nhân trong trung tâm thành phố 1,4 triệu dân.
Cuộc cách mạng không khí sạch đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, bất chấp những thách thức to lớn. Tại Na Uy – quốc gia tiên phong trong việc khuyến khích xe điện, 88,9% xe bán năm 2024 là xe hoàn toàn chạy điện. Trung Quốc đang hướng tới việc chỉ bán xe “năng lượng mới” từ năm 2035 với ít nhất 50% là xe hoàn toàn chạy điện.
Rào cản phải vượt qua
Với 8,1 triệu ca tử vong toàn cầu mỗi năm do ô nhiễm không khí, thời gian để hành động đang cấp bách hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, con đường hướng tới không khí sạch không hề bằng phẳng. Ngành công nghiệp ô tô châu Âu đang đối mặt với áp lực chưa từng có khi các quy định về CO2 nghiêm ngặt hơn có hiệu lực từ năm 2025.
Ông Luca de Meo, chủ tịch Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô châu Âu (ACEA) kiêm CEO Renault, cảnh báo với Hãng tin Reuters rằng ngành này có thể phải đối mặt với khoản phạt lên tới 15 tỉ euro.
Ông de Meo cũng chỉ trích các nhà hoạch định chính sách khi cho rằng: “Những người đặt ra luật chưa cung cấp các điều kiện thị trường cần thiết, hạ tầng sạc, các chương trình khuyến khích ổn định, giá năng lượng…”.
Cũng theo Reuters, phản ứng chính trị cũng rất quyết liệt. Đảng Nhân dân châu Âu (EPP), nhóm chính trị lớn nhất Nghị viện châu Âu, đã đề xuất “đảo ngược” lệnh cấm xe động cơ đốt trong năm 2035 của EU để cho phép bán xe chạy nhiên liệu sinh học và các nhiên liệu thay thế khác.
Cùng với đó hạ tầng sạc xe điện vẫn là nút thắt lớn. Tại Anh, mặc dù có hơn 73.000 điểm sạc công cộng, nhưng chỉ có dưới 1/5 hộ gia đình cần tiếp cận điểm sạc công cộng có một điểm sạc gần nhà.
Kinh nghiệm từ Oslo cho thấy sự phức tạp của vấn đề này. Ban đầu, thành phố Na Uy tạo ra các khu vực không có xe hơi, nhưng phản ứng dữ dội từ người dân đã buộc các nhà quản lý thành phố phải suy nghĩ lại chính sách và hiện tại họ đang loại bỏ các bãi đỗ xe thay vì cấm hoàn toàn.
Những lo ngại về tác động kinh tế cũng được nêu ra tại nhiều thành phố. Tại Milan (Ý), cộng đồng doanh nghiệp ban đầu lo sợ rằng việc cấm xe hơi sẽ làm giảm lượng khách hàng đến mua sắm.
Thách thức về hạ tầng giao thông công cộng cũng là một rào cản lớn. Nhiều thành phố đang gấp rút đầu tư để nâng cấp hệ thống vận tải công cộng nhằm đáp ứng nhu cầu tăng cao khi hạn chế xe cá nhân. Stockholm đã cam kết 2 tỉ euro để cải thiện cơ sở hạ tầng cho người đi bộ, xe đạp và giao thông công cộng.
Nhiều thành phố lớn trên thế giới đang đồng thời triển khai các khu vực phát thải thấp và cấm xe xăng đi vào khu vực trung tâm nhằm chống lại ô nhiễm không khí. Câu hỏi giờ đây không còn là liệu xu hướng này có tiếp tục hay không, mà là sẽ thực hiện cuộc chuyển đổi ra sao để đảm bảo công bằng và hiệu quả?
Nhiều nước có kế hoạch cấm xe xăng dầu
Theo thông tin tổng hợp của trang Gulfnews, các quốc gia và thành phố đang đưa ra lộ trình cụ thể để loại bỏ xe chạy nhiên liệu hóa thạch. Na Uy đặt mục tiêu không bán xe động cơ đốt trong mới từ năm 2025, Iceland cũng có kế hoạch tương tự.
Hà Lan ban đầu chỉ áp dụng ở Amsterdam từ 2025. Thụy Điển, Slovenia và Anh đều đặt mục tiêu vào năm 2030. Pháp, Liên minh châu Âu, Trung Quốc, Mỹ, Canada và Hàn Quốc đều nhắm đến năm 2035. Nhật Bản đặt mục tiêu giữa thập niên 2030, trong khi Ấn Độ có kế hoạch triển khai vào năm 2047.
