Khai phá tiềm năng
Việt Nam là một trong những quốc gia có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú, với hơn 5.000 loài thực vật có công dụng làm thuốc. Tuy nhiên, thời gian qua, ngành dược liệu Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng vốn có; chủ yếu mới dừng lại ở khai thác thô, giá trị gia tăng thấp, chưa tạo ra sức cạnh tranh mạnh mẽ trên thị trường quốc tế.
Theo Bộ Y tế, vùng duyên hải miền trung-Tây Nguyên có nhiều loại dược liệu quý có giá trị kinh tế và y tế, có tiềm năng nuôi trồng khai thác như: Bách bộ, câu đằng, cẩu tích, cốt toái bổ, dành dành, dây đau xương, hà thủ ô, huyết giác, mã tiền, mạn kinh, sa nhân, thiên niên kiện, tràm, thổ phục linh, bình vôi, ba kích… Đặc biệt, sâm Ngọc Linh được mọi người biết đến là “Báu vật quốc gia”, một trong những loài sâm quý nhất thế giới, chỉ có ở vùng núi Ngọc Linh của tỉnh Quảng Nam và tỉnh Kon Tum.
Sâm Ngọc Linh hiện đang phân bố trên vùng sinh thái hẹp, quanh đỉnh núi Ngọc Linh, dưới các tán rừng nguyên sinh thuộc địa phận của ba huyện: Nam Trà My (Quảng Nam), Đắk Glei và Tu Mơ Rông (Kon Tum). Tại Quảng Nam, cây sâm đã được di thực ra 7/10 xã trên địa bàn huyện Nam Trà My.
Hiện trên địa bàn huyện Nam Trà My đã hoàn thiện thủ tục cho thuê môi trường rừng trồng sâm Ngọc Linh, với tổng diện tích hơn 800 ha; trong đó, có 533 hộ với diện tích 464 ha; 18 công ty, tổ chức thuê môi trường rừng để trồng sâm, với diện tích hơn 340 ha, tập trung ở các xã Trà Linh, Trà Nam và Trà Cang.
Còn tại tỉnh Kon Tum, đến nay, có gần 3.000 ha trồng sâm Ngọc Linh; trong đó, huyện Tu Mơ Rông có 2.883 ha với khoảng 1.650 hộ gia đình, 30 nhóm hộ, tổ liên kết sản xuất và bốn doanh nghiệp trồng sâm Ngọc Linh. Cạnh đó, tỉnh Kon Tum cũng đang triển khai Trung tâm nhân giống, bảo tồn và phát triển dược liệu ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn huyện Tu Mơ Rông với quy mô khoảng 60 ha.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam Hồ Quang Bửu cho biết, trước đây, đồng bào chủ yếu dùng sâm Ngọc Linh để ngâm rượu hoặc ngâm mật ong. Những năm qua, bên cạnh sản phẩm này, sâm Ngọc Linh được chế biến thành một số sản phẩm đặc trưng khác như: Trà sâm Ngọc Linh, rượu ngâm hoa sâm Ngọc Linh. Ngoài ra, còn có kẹo sâm, thức uống sâm, bánh quy kem sâm, yến chưng sâm, viên sủi tăng sức đề kháng từ sâm, bánh gạo lứt sâm, cao sâm,…
Những năm gần đây, từ nguyên liệu sâm Ngọc Linh, một số doanh nghiệp đã đầu tư thiết bị, sản xuất nhiều loại sản phẩm như: Kẹo bánh, trà túi lọc, thực phẩm chức năng…
Tất cả các sản phẩm này đều được sản xuất theo các quy trình công nghệ cao và được đánh giá về chất lượng, hiệu quả về sức khỏe cũng như độ an toàn như các loại thực phẩm hỗ trợ sức khỏe của Công ty TNHH Sâm Sâm, sản phẩm trà túi lọc sâm Ngọc Linh của doanh nghiệp Hải Thủy…
Riêng Công ty TNHH Sâm Sâm đã xây dựng nhà máy tại Khu công nghiệp Tam Thăng (thành phố Tam Kỳ, Quảng Nam), đi vào hoạt động từ năm 2020, đưa ra thị trường 10 sản phẩm chế biến từ sâm Ngọc Linh.
Đáng nói, cùng với việc vận động người dân mở rộng diện tích vùng trồng sâm Ngọc Linh, huyện Nam Trà My còn chú trọng đến việc giao thương hàng hóa, mở rộng thị trường tiêu thụ loại sâm này. Trong đó, ngoài phiên chợ hằng tháng, lễ hội sâm hằng năm, huyện có chủ trương hỗ trợ, kêu gọi các doanh nghiệp, hộ kinh doanh tham gia chế biến sâu các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh. Từ sự quan tâm hỗ trợ của huyện, đến nay, trong tổng số 25 sản phẩm OCOP 3 sao, 4 sao cấp tỉnh ở huyện Nam Trà My thì phần lớn sản phẩm được sản xuất từ nguyên liệu là sâm Ngọc Linh.
Hình thành chuỗi sản xuất, kinh doanh
Để biến chủ trương của Chính phủ thành hiện thực, mới đây, tỉnh Quảng Nam phối hợp Bộ Y tế tổ chức Hội nghị triển khai Quyết định số 463/QĐ-TTg (ngày 28/2/2025) của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án “Phát triển và hình thành trung tâm công nghiệp dược liệu tại tỉnh Quảng Nam với sâm Ngọc Linh là cây chủ lực”; đồng thời tỉnh cũng đã lên kế hoạch phát triển và hình thành trung tâm công nghiệp dược liệu tại tỉnh Quảng Nam.
Mục tiêu chính của đề án là phát triển đồng bộ vùng nguyên liệu dược liệu và hệ thống chế biến, sản xuất, kinh doanh, nghiên cứu khoa học,… để từng bước đưa tỉnh Quảng Nam trở thành trung tâm của ngành công nghiệp dược liệu của cả nước; phát huy tiềm năng của sản phẩm quốc gia sâm Ngọc Linh và các dược liệu có thế mạnh trên địa bàn, góp phần phát triển ngành công nghiệp dược liệucủa Việt Nam trở thành ngành sản xuất hàng hóa có giá trị kinh tế cao.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam Hồ Quang Bửu cho biết, với nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao, sắp đến, Quảng Nam sẽ phối hợp với các tỉnh, thành phố trong khu vực duyên hải miền trung và Tây Nguyên xây dựng và tổ chức thực hiện các giải pháp liên kết, phối hợp phát triển chuỗi sản xuất, chế biến, kinh doanh dược liệu, các sản phẩm dược liệu tập trung tại trung tâm công nghiệp dược liệu và các hoạt động liên quan về dược liệu trên địa bàn các tỉnh, thành phố.
Trong đó, chú trọng phát triển vùng nuôi trồng dược liệu, gồm sâm Ngọc Linh là cây chủ lực và các loại dược liệu khác có thế mạnh tại các tỉnh: Quảng Nam, Kon Tum… theo Quy hoạch tỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; tập trung phát triển diện tích, áp dụng quy trình quản lý chất lượng tiên tiến trong nuôi trồng sâm Ngọc Linh, các loại dược liệu khác có thế mạnh, được nuôi trồng trên quy mô lớn như: Ba kích, đảng sâm, sa nhân tím… Đồng thời, phát triển mạng lưới, hình thành chuỗi liên kết nuôi trồng, sơ chế, chế biến dược liệu tại tỉnh Quảng Nam với các tỉnh, thành phố lân cận và trên cả nước; tập trung chế biến, chế biến sâu tại khu vực trung tâm công nghiệp dược liệu tại tỉnh Quảng Nam…
Cùng với đó, Quảng Nam sẽ tăng cường nghiên cứu, ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm phát triển nuôi trồng, chế biến, đa dạng hóa các sản phẩm, phát huy giá trị đặc hữu của sâm Ngọc Linh, góp phần xây dựng thương hiệu, quảng bá du lịch của tỉnh Quảng Nam; tăng cường thực hiện các hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại trong và ngoài nước với các hình thức phù hợp; hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện các hoạt động quảng bá xúc tiến đầu tư thương mại các sản phẩm từ dược liệu; phát triển và khai thác các sản phẩm dịch vụ về văn hóa và du lịch gắn với tham quan vùng trồng dược liệu, khu công nghiệp dược liệu và tiêu thụ sản phẩm hàng hóa từ dược liệu, hướng đến kiến tạo một ngành kinh tế kết hợp dựa trên nền tảng văn hóa, cảnh quan, thảo dược phù hợp.
Bài và ảnh: TẤN NGUYÊN
