Đại phẫu ‘vua’ trái cây tỷ USD: Loay hoay giữa ma trận tiêu chuẩn

Nông dân không biết theo ai

Chia sẻ với PV Tiền Phong, anh Phạm Văn Hòa, chủ một hợp tác xã sầu riêng ở Tiền Giang cho biết, trước giờ hợp tác xã (HTX) của anh làm theo hướng dẫn của DN bao tiêu, nhưng hàng vẫn bị trả về.

“Chúng tôi không biết Cadimi có từ đâu, nhiễm từ bao giờ. Chỉ khi hàng loạt lô sầu riêng không xuất được, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật mới xuống để tuyên truyền, giải thích. Lúc này hệ lụy đã xảy ra nên việc xử lý không thể ngày một, ngày hai”, anh Hòa chia sẻ.

Việc hàng loạt thị trường liên tục thay đổi dư lượng thuốc BVTV, an toàn thực phẩm khiến người nông dân lúng túng

Các DN xuất khẩu cũng chật vật không kém. Hiện nay mỗi lô sầu riêng phải xét nghiệm nhiều chỉ tiêu, trong đó có Cadimi với chi phí kiểm nghiệm một lô hàng có thể lên tới 5-10 triệu đồng.

Chưa kể các lô sầu riêng bị phát hiện vượt ngưỡng Cadimi sẽ bị trả về hoặc tiêu hủy khiến DN còn mất trắng, thậm chí phải bồi thường hợp đồng và ảnh hưởng đến uy tín thương mại lâu dài.

Giám đốc một DN xuất khẩu sầu riêng lớn phía Nam đánh giá, trong vấn đề xử lý Cadimi, cơ quan chức năng khá lúng túng. Từ những lô đầu tiên phát hiện đến nay hơn một năm, nhưng việc xác định và công bố nguyên nhân còn chậm trễ.

“Mọi thông tin về vấn đề Cadimi chúng tôi đều nghe qua thông tin báo chí. DN như đi giữa sương mù, trong khi bà con nông dân canh tác theo thói quen cũ khiến vấn đề Cadimi khó kiểm soát”, vị này nói.

Các doanh nghiệp tốn kém và thiệt hại đáng kể vì rủi ro siết ATTP tại một số thị trường trọng điểm

Trao đổi với PV Tiền Phong, TS Ngô Văn Nam, Phó giám đốc Văn phòng SPS (đơn vị gác cổng quốc gia về vấn đề liên quan đến rào cản kỹ thuật thương mại quốc tế, đặc biệt là các biện pháp vệ sinh dịch tễ, kiểm dịch động, thực phẩm) cho biết, Trung Quốc ban hành tiêu chuẩn Cadimi vào năm 2022. Trong đó trái cây tươi (bao gồm cả sầu riêng) không vượt quá 0,05 mg/kg, rau lá không vượt 0,2mg/kg, Rau củ và rễ không vượt quá 0,3mg/kg, gạo không vượt quá 0,2mg/kg. Đặc biệt, sắp tới, dư lượng Cadimi trên sầu riêng của Trung Quốc có thể tiếp tục nâng lên mức 0,01mg/kg.

Việc thiếu quy chuẩn Cadimi đối với phân NPK hiện là rủi ro đối với những sản phẩm kém chất lượng

Theo ông Nam, hiện nay hệ thống dữ liệu về các tiêu chuẩn của các thị trường rất lớn và đồ sộ. Ngay cả người làm công tác chuyên môn, việc cập nhật thông tin hàng ngày về vấn đề dư lượng thuốc BTVT, an toàn thực phẩm khá vất vả; do đó việc bà con nông dân nhận thức được đầy đủ việc này là vấn đề nan giản.

“Người dân như đứng giữa ma trận thông tin, nếu không có sự sàng lọc, hỗ trợ của cơ quan chuyên môn, không chỉ người dân mà ngay cả DN xuất khẩu cũng không thể nắm hết được”, ông Nam nói và cho rằng, cần số hóa các thông tin về dư lượng thuốc BVTV, quy định dư lượng các chất của các thị trường; đồng thời kết nối với các hợp tác xã, DN về với Văn phòng SPS khi có thay đổi để người dân sớm tiếp cận được thông tin.

Mỗi quốc gia nhập khẩu có hệ tiêu chuẩn riêng biệt liên quan đến dư lượng thuốc BVTV, an toàn thực phẩm và thường xuyên cập nhật mà ít có thời gian chuyển tiếp rõ ràng. Thời gian gần đây, phía Trung Quốc cảnh báo dư lượng Cadimi vượt ngưỡng đã khiến nhiều DN và nông dân bất ngờ. Mức dư lượng Cadimi mà Trung Quốc áp dụng hiện tại là 0,05 mg/kg – ngưỡng cực kỳ thấp và trước đó cơ quan chức năng chưa phổ biến đến người dân, các vùng trồng.

Lỗ hổng về quy chuẩn phân bón

Đáng chú ý, khi các thị trường ngày càng siết chặt quy chuẩn an toàn thực phẩm và nguyên liệu đầu vào, tại Việt Nam, những bất cập trong quy chuẩn về phân bón đặc biệt là hàm lượng kim loại nặng như Cadimi đang khiến cả DN lẫn nông dân vào thế rối bời.

Tại Việt Nam, Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hiện nay (QCVN 01-189:2019/BNNPTNT) quy định hàm lượng Cadimi tối đa cho phân bón có chỉ tiêu chất lượng là hữu cơ hoặc chứa thành phần nguyên liệu sản xuất có nguồn gốc từ than bùn, phế thải chăn nuôi… là 5mg/kg; phân lân, phân superphosphat, phân diamoni phosphat (DAP)… là 12mg/kg.

Tuy nhiên, đây là ngưỡng được cho là “lạc hậu” nếu so với nhiều thị trường xuất khẩu sầu riêng như Trung Quốc, Nhật Bản, EU hay Hàn Quốc – vốn kiểm soát dư lượng Cadimi cực kỳ nghiêm ngặt trong sản phẩm nông sản. Hệ quả là, nông dân Việt Nam bón phân “đúng chuẩn trong nước” nhưng vẫn có thể tạo ra sản phẩm vượt ngưỡng quốc tế, bị trả hàng hoặc cấm cửa tại cửa khẩu.

Đặc biệt hiện nay Việt Nam chưa có quy chuẩn Cadimi trong phân NPK (phân tổng hợp, trong đó DAP là một loại nguyên liệu). Điều này khiến các DN phân bón rơi vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan” trong việc sản xuất. Lãnh đạo một DN sản xuất phân NPK chia sẻ, phân bón NPK là loại phân phổ biến nhất trong canh tác ở Việt Nam. Tuy nhiên, do sử dụng nguồn nguyên liệu có thể chứa Cadimi như quặng phosphate tự nhiên, các loại NPK, đặc biệt phân rẻ tiền.

“Nếu không có quy chuẩn ràng buộc, nguy cơ những sản phẩm kém chất lượng sẽ ảnh hưởng đến cây trồng của người dân”, vị này cho hay.

Thiếu năng lực kiểm nghiệm

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến cuối tháng 5 cả nước có khoảng 12 trung tâm kiểm định dư lượng đạt năng lực kiểm tra kim loại nặng và dư lượng Cadimi – con số quá ít so với nhu cầu. Tây Nguyên hiện không có phòng thí nghiệm nào đủ chuẩn phân tích Cadimi nhanh và chính xác để phục vụ xuất khẩu sầu riêng. Khi vào vụ thu hoạch, nguy cơ ùn tắc, vỡ trận về chờ xét nghiệm có thể xảy ra.

Ông Nguyễn Văn Lập, Giám đốc HTX trái cây ở Đắk Lắk chia sẻ: Chúng tôi khó chủ động kiểm tra từng lô hàng về kim loại nặng vì không có phòng lab đủ năng lực tại địa phương, muốn gửi đi xét nghiệm cũng mất cả tuần, chi phí lại cao. Trong khi phía nhập khẩu chỉ cần phát hiện một chỉ tiêu vượt ngưỡng là có thể đóng cửa mã số vùng trồng”.

“Nhà nước cần tăng ngân sách nâng cấp phòng lab kiểm định, mở rộng số lượng đơn vị xét nghiệm dư lượng Cadimi và hỗ trợ phí phân tích nhanh cho hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ”, vị này cho hay.

Dương Hưng