Đại phẫu ‘vua’ trái cây tỷ USD – bài 3: Nỗi lo chính vụ

Nông dân mong muốn sớm có khuyến cáo về quy trình canh tác sầu riêng. Ảnh: Thái Lâm

Thủ phủ sầu riêng ứng phó với chất cấm

Đắk Lắk – địa phương có diện tích sầu riêng lớn nhất cả nước đang đứng ngồi không yên. Theo thống kê, tổng diện tích sầu riêng Đắk Lắk hiện có khoảng 38.800ha, dự kiến sản lượng năm nay ước đạt trên 400.000 tấn.

Chia sẻ với PV Tiền Phong, chị Nguyễn Thị Thanh Thảo, Tổ trưởng Tổ hợp tác sầu riêng Phước Lợi (xã Ea Kênh, huyện Krông Pắc, Đắk Lắk) tỏ ra rất lo lắng khi phía Trung Quốc gắt gao việc kiểm định Cadimi và vàng O. Chị Thảo cho biết, tổ hợp tác có trên 50ha sầu riêng, dự kiến vụ năm nay thu trên 1.000 tấn. Hiện trái sầu riêng ở vườn đang được 3-5 lạng, đến tháng 8 tới sẽ cho thu hoạch.

“Trước đây, chúng tôi hầu như không biết Cadimi là chất gì. Hiện nay các hợp tác xã được Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk thông tin về nguồn gốc các loại chất cấm. Theo đó, Cadimi có trong phân lân…”, chị Thảo nói.

Chị Thảo cũng cho rằng, tổ hợp tác đang theo quy trình chăm sóc sầu riêng hữu cơ. Ở vụ thu hoạch trước cho thấy tỷ lệ cơm vàng rất đồng đều, đây là động lực để các thành viên tiếp tục theo đuổi con đường canh tác bền vững. Phía tổ hợp tác cũng khuyến cáo thành viên sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được Nhà nước cho phép, đồng thời tuân thủ thời gian cách ly vườn cây trước khi thu hoạch.

Chị Thảo kiến nghị cơ quan chức năng tiến hành lấy mẫu đất đi xét nghiệm. Bởi nhìn vào mắt thường khó có thể nhận định đất có bị nhiễm chất cấm hay không. Chị cũng mong nhận được khuyến cáo về các sản phẩm phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được dùng để bà con yên tâm sử dụng.

Về phía tỉnh, ông Nguyễn Thiên Văn, Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk kiến nghị Bộ NN&MT ba vấn đề: Ban hành cơ chế khuyến khích sản xuất, nhập khẩu nguyên liệu, chất tạo màu, bảo quản sầu riêng theo tiêu chuẩn cho phép trong thời gian sớm nhất. Thành lập các Trung tâm kiểm nghiệm an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật tại Đắk LắK, đồng thời xây dựng đề án phát triển sầu riêng chất lượng cao, gắn với thương hiệu quốc gia, lấy Đắk Lắk làm điểm.

Vườn sầu riêng tại Lâm Đồng bước vào vụ thu hoạch. Ảnh: Thái Lâm

Còn tình trạng gian lận mã vùng trồng

Một tháng nay, hàng chục thành viên trồng sầu riêng của Hợp tác xã (HTX) sản xuất kinh doanh – dịch vụ nông nghiệp Đa Mi (huyện Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận) như ngồi trên đống lửa khi nhận được thông báo về việc HTX bị thu hồi mã vùng trồng. Nguyên nhân được xác định do số sầu riêng xuất khẩu của HTX này nhiễm Cadimi theo thông báo của Tổng cục Hải quan Trung Quốc từ năm 2024.

Ông Trịnh Văn Chất, đại diện HTX Đa Mi cho biết, đơn vị thành lập từ năm 2022 có 18 thành viên với diện tích 44ha. Từ trước tới nay HTX vẫn đang tự tiêu thụ sản phẩm theo hình thức mua bán cá nhân, chưa từng cung cấp mã vùng trồng hay ký kết với bất kỳ đơn vị nào. HTX cũng chưa từng sử dụng tới mã vùng trồng, vì vậy việc bị thu hồi do bị nhiễm Cadimi là bất hợp lý.

“Chúng tôi nghi ngờ có doanh nghiệp đã lợi dụng mã vùng trồng của HTX để đưa sầu riêng nơi khác đi xuất khẩu. Hiện chúng tôi đã làm đơn gửi Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đề nghị làm rõ vấn đề cũng như điều tra tổ chức, cá nhân sử dụng mã vùng trồng của đơn vị trái phép”, ông Chất cho biết.

Bà Huỳnh Thị Thanh Xuân (thành viên HTX Đa Mi) chia sẻ, gia đình tham gia HTX năm 2022, hiện có 6ha sầu riêng. Từ năm 2024, HTX sản xuất sầu riêng theo tiêu chuẩn VietGap, hàng năm đều mang mẫu đất, nước và sầu riêng đi kiểm định, mọi chỉ số đều nằm trong giới hạn cho phép. Việc mã vùng trồng bị thu hồi do bị Tổng cục Hải quan Trung Quốc phát hiện nhiễm Cadimi là vô lí, bởi HTX chưa bao giờ liên kết với doanh nghiệp nào để xuất khẩu.

“Trong bối cảnh giá sầu riêng rớt giá mạnh, tôi cùng các thành viên HTX đứng ngồi không yên vì thông tin này. Hiện HTX đang có 44ha sầu riêng, nếu tiếp tục bị ăn cắp mã vùng trồng sẽ tổn thất rất lớn cho các xã viên”, bà Xuân bức xúc.

Chia sẻ với PV Tiền Phong, ông Nguyễn Văn Toàn, Chủ tịch UBND xã Đa Mi (huyện Hàm Thuận Bắc) cho rằng, vấn đề sử dụng mã vùng trồng trái phép là kẽ hở lớn trong quản lý mã vùng trồng và mã đóng gói trong những năm gần đây. “Nếu sự việc không được làm rõ và trả lại uy tín cho HTX, điều này có thể ảnh hưởng đến hình ảnh sầu riêng của Đa Mi, Bình Thuận, và rộng hơn là cả nước”, ông Toàn nhấn mạnh.

Thiếu quy hoạch, liên kết, thông tin thị trường xuất khẩu

Trong khi đó, ông Lưu Hoàng Tuấn, Giám đốc Công ty TNHH Nông sản Bảo Thi (huyện Đạ Huoai, Lâm Đồng) nhận định, nguyên nhân chính khiến sầu riêng rớt giá sâu, thậm chí bị bán tràn lan ngoài vỉa hè thời gian qua, là do mất cân đối nghiêm trọng giữa cung và cầu.

“Hiện nay, nhà nhà đổ xô trồng sầu riêng nhưng lại thiếu quy hoạch bài bản về vùng trồng, thiếu liên kết với doanh nghiệp thu mua, và đặc biệt là thiếu thông tin về thị trường xuất khẩu. Nhiều người thấy giá cao thì trồng ồ ạt, đến khi thu hoạch rộ thì ùn ứ, rớt giá là điều không thể tránh khỏi”, ông Tuấn phân tích.

Cũng theo ông Tuấn, việc phụ thuộc gần như hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc khiến ngành hàng sầu riêng đối mặt với nhiều rủi ro. Chỉ cần thị trường này siết tiêu chuẩn hoặc tạm ngừng nhập khẩu, ngay lập tức sầu riêng Việt Nam sẽ bị dội hàng như tình trạng đã từng xảy ra với nhiều loại trái cây khác trước đây.

Ông Tuấn đề xuất, các tỉnh Tây Nguyên cần quy hoạch lại vùng trồng theo hướng bền vững, có sự phân bổ mùa vụ để tránh thu hoạch dồn dập; khuyến khích nông dân tham gia HTX để tạo vùng nguyên liệu lớn, dễ ký kết hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp. Đáng chú ý, các nông hộ cần đẩy mạnh chế biến sau thu hoạch và tìm kiếm thêm thị trường mới ngoài Trung Quốc.

Ông Nguyễn Hoàng Phúc, Phó Giám đốc NN&MT tỉnh Lâm Đồng cho biết, trước tình trạng sầu riêng gặp khó trong xuất khẩu, giá lao dốc, sở đã lấy gần 760 mẫu sầu riêng để phân tích dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng. Qua kiểm tra, không có mẫu nào nhiễm chất cấm. Đến nay, tỉnh cũng chưa có mã số vùng trồng hay cơ sở đóng gói nào bị đình chỉ hoặc thu hồi do vi phạm liên quan đến chất cấm.

“Qua kiểm tra thực tế tại các doanh nghiệp và HTX xuất khẩu lớn ở trên địa bàn tỉnh đều tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất an toàn, đảm bảo chất lượng. Có thể khẳng định, người dân và doanh nghiệp Lâm Đồng đang làm sầu riêng bằng tâm huyết và trách nhiệm với thị trường quốc tế”, ông Phúc nhấn mạnh.

Liên quan đến chất lượng sầu riêng, ông Phúc chia sẻ thêm, sở đã làm việc với một doanh nghiệp sẽ thành lập trung tâm phân tích chất lượng loại quả này và dự kiến đặt tại TP Bảo Lộc. Hiện doanh nghiệp này đang hoàn thành các thủ tục và đang làm việc với Bộ NN&MT.

Huỳnh Thủy – Lê Trang – Thái Lâm