CBAM: Áp lực hay cú hích để doanh nghiệp Việt chuyển đổi xanh?

CBAM – Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon, một chính sách của Liên minh châu Âu (EU) nhằm áp thuế carbon lên hàng hóa nhập khẩu từ các nước khác – đã chính thức được EU thí điểm áp dụng giai đoạn chuyển tiếp từ ngày 1/10/2023 và thực hiện đầy đủ từ năm 2026.

Đầu tư vào công nghệ xanh không chỉ là trách nhiệm

TS Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Giảng viên Trường Kinh tế, Luật và Quản lý Nhà nước, cho biết Chính phủ cùng các hiệp hội đang triển khai nhiều biện pháp hỗ trợ thiết thực cho doanh nghiệp Việt tăng năng lực cạnh tranh, thâm nhập thị trường khó tính hơn. “Hiện nay, Việt Nam đã ban hành quy định về phát triển thị trường carbon, trong đó giai đoạn thí điểm kéo dài đến hết năm 2028 và sẽ chính thức vận hành từ năm 2029”, bà Nhung nói.

Theo bà, doanh nghiệp có hệ thống đo lường khí thải đạt chuẩn có thể sử dụng tín chỉ carbon nội địa để bù đắp một phần nghĩa vụ CBAM, qua đó giúp giảm bớt chi phí phát sinh.

Bà Nhung lấy dẫn chứng việc Ngân hàng Thế giới (World Bank) thanh toán tín chỉ carbon tại Quảng Bình đã biến câu chuyện về tín chỉ carbon từ lý thuyết thành hiện thực “tiền tươi thóc thật”. 

“Điều này mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam khi thực sự đầu tư vào môi trường, mang lại lợi ích tài chính đáng kể. Đây là một tín hiệu tích cực cho thấy thị trường tín chỉ carbon có thể sớm đi vào hoạt động hiệu quả, với cả cung và cầu rõ ràng”, bà Nhung nhận định.

Thị trường carbon sẽ có cung và cầu rõ ràng. Nguồn cầu đến từ các doanh nghiệp thuộc đối tượng phải kiểm kê nhưng không thể kiểm soát tốt lượng phát thải khí nhà kính của mình. Trong trường hợp này, họ sẽ phải mua tín chỉ carbon để bù trừ cho lượng phát thải vượt quá hạn ngạch.

Về nguồn cung, hiện có rất nhiều đơn vị tư nhân đang đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời hoặc các chương trình liên quan đến đô thị thông minh, tất cả đều có khả năng tạo ra tín chỉ carbon. Các quy định về môi trường buộc các doanh nghiệp phải đầu tư vào khoa học kỹ thuật để giảm phát thải trực tiếp, thay vì chỉ dựa vào việc mua bán tín chỉ.

Vị chuyên gia cho rằng điều này không chỉ giúp họ tuân thủ các quy định trong nước mà còn giảm thiểu tác động của CBAM lên giá thành sản phẩm xuất khẩu.

Đầu tư vào công nghệ xanh và giảm phát thải không chỉ là trách nhiệm môi trường mà còn là chiến lược kinh doanh thông minh, giúp nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, việc phát triển thị trường tín chỉ carbon trong nước sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam có công cụ để quản lý và giảm thiểu chi phí phát thải. Bằng cách tham gia vào thị trường này, doanh nghiệp có thể mua hoặc bán tín chỉ carbon để cân bằng lượng phát thải của mình.

Doanh nghiệp Việt cần làm gì để “vượt rào” CBAM?

Trong bối cảnh toàn cầu đẩy mạnh chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh và phát triển bền vững, bà Hồ Thị Quyên, Phó giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TPHCM (ITPC), cho biết Liên minh châu Âu đã triển khai CBAM nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sản xuất thân thiện với môi trường. Điều này không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Việc tuân thủ CBAM là điều tất yếu nếu doanh nghiệp muốn duy trì và mở rộng thị phần tại thị trường châu Âu. Cơ chế này yêu cầu doanh nghiệp minh bạch trong việc tính toán lượng phát thải carbon trong suốt quá trình sản xuất, đồng thời phải áp dụng công nghệ sạch và quy trình thân thiện với môi trường.

Bà nhấn mạnh, việc thích ứng với CBAM không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý mà còn đòi hỏi sự chủ động từ phía doanh nghiệp. Tác động của cơ chế này đối với cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam nói chung và doanh nghiệp tại TPHCM nói riêng là rất lớn.

Doanh nghiệp cần đầu tư đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất, xây dựng hệ thống quản lý và báo cáo phát thải đầy đủ. Việc chuyển đổi sang sản xuất xanh không chỉ giúp từng doanh nghiệp thích nghi mà còn ảnh hưởng tích cực đến toàn bộ chuỗi cung ứng. Khi một đơn vị cung ứng giảm phát thải, các doanh nghiệp liên kết cũng sẽ tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050.

Ở góc độ chuyên gia, TS Nguyễn Phương Nam, Tổng giám đốc Công ty Tư vấn và Dịch vụ Đổi mới khí hậu Klinova, cho rằng CBAM đang đặt ra nhiều thách thức cho các nhà xuất khẩu của Việt Nam. Các yêu cầu về báo cáo phát thải ngày càng khắt khe, việc thu thập số liệu trở nên phức tạp, trong khi mức độ cạnh tranh cũng gia tăng khi các nhà nhập khẩu tại châu Âu ưu tiên hàng hóa có mức phát thải thấp.

Ông khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động tìm hiểu kỹ về quy định CBAM, rà soát toàn diện quy trình sản xuất và xây dựng cơ sở dữ liệu về phát thải khí nhà kính.

Việc kiểm kê lượng phát thải và xác định cường độ phát thải trên từng sản phẩm là điều kiện tiên quyết để lên kế hoạch giảm phát thải hiệu quả. Một số giải pháp quan trọng bao gồm tăng sử dụng năng lượng tái tạo, tối ưu hóa công nghệ và cải thiện hệ thống giám sát, xác minh dữ liệu phát thải.

Cơ hội và thách thức của Việt Nam trong “kỷ nguyên CBAM”

TS Mạc Quốc Anh, Viện trưởng Viện Kinh tế và phát triển doanh nghiệp, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội, nhận định, CBAM hoàn toàn có thể trở thành đòn bẩy tích cực thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, minh bạch khí thải và phát triển bền vững. “CBAM, xét một cách tích cực, chính là một cú hích buộc doanh nghiệp phải đổi mới theo hướng tăng trưởng xanh”, ông nói.

Vị này đưa ra quan điểm doanh nghiệp phải thay thế dây chuyền lạc hậu, giảm phát thải bằng cách đầu tư vào công nghệ sử dụng ít năng lượng, sử dụng nguyên liệu tái tạo. Với sự ra đời của Sàn giao dịch tín chỉ carbon tại Việt Nam dự kiến vào năm 2025, doanh nghiệp có thể bán lượng phát thải giảm được để có thêm dòng tiền.

“CBAM yêu cầu báo cáo khí thải chi tiết, thúc đẩy doanh nghiệp nâng cao năng lực số hóa, sử dụng phần mềm ERP, ISO 14064… Các quỹ đầu tư ESG và tín dụng xanh đang ngày càng quan tâm đến doanh nghiệp có định hướng phát triển bền vững. Doanh nghiệp đáp ứng CBAM có cơ hội tiếp cận vốn quốc tế với chi phí thấp hơn”, ông nói.

Trong bối cảnh CBAM gây áp lực lớn lên doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, ông Mạc Quốc Anh cho rằng nhóm này cần chính sách “may đo” riêng, do đặc thù SMEs thiếu nguồn lực. Ông khuyến nghị chính sách có thể cân nhắc đến như ưu đãi tín dụng xanh, tạo các gói vay ưu đãi với lãi suất thấp dành riêng cho SMEs chuyển đổi công nghệ giảm phát thải.

Ngoài ra, theo vị này, Nhà nước có thể trợ giá cho SMEs trong việc thuê tư vấn, sử dụng phần mềm đo lường carbon. Ông cũng đề xuất cần miễn giảm thuế cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp trong 2–3 năm đối với doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch.

Ngoài ra, theo ông, cần phát triển hệ sinh thái công nghệ xanh, kết nối SMEs với các startup, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo để tiếp cận giải pháp công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm khí thải. Song song đó, Chính phủ ban hành Bộ tiêu chí CBAM Việt hóa, rút gọn và đơn giản hóa các tiêu chí CBAM thành bộ hướng dẫn dễ hiểu, dễ thực thi với doanh nghiệp nhỏ.