Thử tưởng tượng, bạn – một nhân viên văn phòng cần mẫn, thay vì bắt đầu một ngày làm việc với tách cà phê quen thuộc vào buổi sáng thì thứ đầu tiên đập vào mắt bạn trên màn hình máy tính là dòng tít gây sốc: “CEO Anthropic: AI sẽ xóa sổ một nửa công việc văn phòng trong 5 năm, thất nghiệp có thể chạm ngưỡng 20%”. Bạn sẽ có suy nghĩ gì? Liệu “chén cơm” của bạn có an toàn trong cơn bão này?
Dario Amodei, người đứng đầu Anthropic – một trong những đối thủ đáng gờm của OpenAI – không phải là một nhà bình luận vu vơ. Lời cảnh báo của ông như một “giọt nước tràn ly” sau chuỗi tin tức về các đợt sa thải nhân sự liên quan đến AI gần đây.
“Cơn sốt vàng” AI và những lời tiên tri lạnh gáy
Trong thế giới phẳng và kết nối không ngừng, trí tuệ nhân tạo (AI) đã từ một thuật ngữ khoa học viễn tưởng bước thẳng vào đời sống, trở thành tâm điểm của mọi cuộc thảo luận kinh tế. Nhưng đằng sau những hào quang về hiệu suất và tiềm năng đột phá, một “bóng ma” đang dần hiện hữu, đó là nguy cơ mất việc làm trên diện rộng.
Dario Amodei, CEO của Anthropic – một trong những đối thủ đáng gờm của OpenAI – đã gióng lên hồi chuông cảnh báo đanh thép: AI có thể “xóa sổ” tới một nửa số công việc văn phòng cấp thấp, đẩy tỷ lệ thất nghiệp lên mức 20% chỉ trong vòng 5 năm tới. Lời tiên tri này, dù gây sốc, lại không hề vô căn cứ khi những tín hiệu đầu tiên đã xuất hiện, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, nơi những sinh viên mới ra trường đang cảm nhận rõ rệt sức ép từ “đồng nghiệp” AI.
Không chỉ CEO Amodei, chính các nhà nghiên cứu tại Anthropic, Sholto Douglas và Trenton Bricken, cũng đưa ra những dự báo khiến giới lao động văn phòng phải rùng mình.
Họ cho rằng việc tự động hóa hàng loạt công việc bàn giấy là một kịch bản “gần như chắc chắn” sẽ xảy ra, có thể chỉ trong vòng 2 năm tới và gần như là điều hiển nhiên trong vòng 5 năm. Đáng chú ý, Douglas nhấn mạnh rằng ngay cả khi tiến trình phát triển thuật toán AI có chậm lại, bộ công cụ hiện tại, nếu được “bón” đủ dữ liệu phù hợp, cũng đã quá đủ để thay chân con người trong vô số tác vụ văn phòng.
Logic đằng sau những nhận định này không chỉ nằm ở sức mạnh công nghệ. Yếu tố kinh tế đóng vai trò quyết định. Việc tự động hóa, dù ban đầu có thể tốn kém, nhưng về dài hạn lại hứa hẹn cắt giảm chi phí nhân sự khổng lồ, nâng cao năng suất và lợi thế cạnh tranh. Điều này lý giải tại sao các tập đoàn công nghệ lớn, dù đang đổ hàng tỷ USD vào phát triển AI, vẫn không ngần ngại thực hiện các đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn.
Amodei kêu gọi một sự thẳng thắn từ chính phủ và các công ty AI, ngừng “tô hồng” về một tương lai mà AI chỉ mang lại lợi ích. Ông tin rằng AI có tiềm năng chữa bệnh nan y hay thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhưng mặt trái của nó – sự biến mất của hàng loạt công việc trong ngành công nghệ, tài chính, pháp lý, tư vấn và các nghề nghiệp văn phòng khác, đặc biệt là vị trí cấp thấp – đang bị xem nhẹ. Đây không còn là câu chuyện của riêng thung lũng Silicon, mà là vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ mỗi quốc gia.
Hiện thực phũ phàng: Khi AI “ra tay” cắt giảm nhân sự
Những lời cảnh báo không còn là lý thuyết suông. Làn sóng sa thải nhân sự với “bóng dáng” AI đang ngày một rõ nét. Microsoft, gã khổng lồ công nghệ và cũng là nhà đầu tư lớn vào OpenAI, là một ví dụ điển hình. Chỉ vài tuần sau đợt sa thải 6.000 nhân viên vào tháng 5, tập đoàn này tiếp tục cắt giảm thêm hàng trăm việc làm vào đầu tháng 6, ảnh hưởng đến nhiều vị trí từ kỹ sư phần mềm, chuyên viên tiếp thị đến luật sư và nhà nghiên cứu khoa học.
Người phát ngôn của Microsoft thừa nhận đây là những “thay đổi tổ chức cần thiết để định vị công ty thành công trong một thị trường luôn biến động”, một thị trường mà AI đang là đầu tàu.
Microsoft vừa tiếp tục cắt giảm thêm hàng trăm việc làm chỉ vài tuần sau đợt sa thải 6.000 nhân viên vào tháng 5 (Ảnh: Bloomberg).
Sự trớ trêu nằm ở chỗ, chính cơn sốt AI, lĩnh vực được kỳ vọng tạo ra việc làm mới, lại đang góp phần vào việc cắt giảm chi phí nhân sự hiện có. Microsoft và Meta Platforms (công ty mẹ của Facebook) đã công khai ca ngợi hiệu quả của các công cụ lập trình được AI hỗ trợ, giúp đẩy nhanh quá trình phát triển phần mềm, và gián tiếp làm giảm nhu cầu về một số lượng kỹ sư nhất định. Tuần trước đó, Salesforce Inc. cũng cho biết việc ứng dụng AI nội bộ đã cho phép họ giảm nhu cầu tuyển dụng nhân sự mới.
Không chỉ trong lĩnh vực công nghệ thuần túy, ngành tài chính ngân hàng cũng bắt đầu cảm nhận sức nóng. Citigroup Inc. mới đây đã công bố kế hoạch cắt giảm khoảng 3.500 vị trí tại các trung tâm công nghệ của hãng ở Thượng Hải và Đại Liên (Trung Quốc), dự kiến hoàn tất vào đầu quý IV năm nay.
Quyết định này là một phần trong chiến lược toàn cầu nhằm tinh giản hoạt động công nghệ, nâng cao năng lực quản lý rủi ro và dữ liệu – những lĩnh vực mà AI đang chứng tỏ ưu thế vượt trội. Trước đó, vào tháng 5, Citigroup cũng đã cắt giảm khoảng 200 nhân viên công nghệ làm việc theo hợp đồng tại Trung Quốc.
Tuy nhiên, không phải lúc nào việc vội vàng thay thế con người bằng AI cũng mang lại kết quả như ý. Công ty dịch vụ “mua trước trả sau” Klarna năm ngoái đã thử nghiệm thay thế nhân viên chăm sóc khách hàng bằng AI. Nhưng chỉ trong tháng này, họ đã phải thừa nhận sai lầm và đang tìm cách tuyển dụng lại đội ngũ nhân sự. Đây là một minh chứng nhỏ cho thấy sự phức tạp của quá trình chuyển đổi và vai trò chưa thể thay thế hoàn toàn của con người, ít nhất là ở thời điểm hiện tại.
Tranh luận trái chiều và viễn cảnh “thập kỷ tồi tệ”
Trước những dự báo có phần u ám, không phải ai cũng đồng tình. Tỷ phú Mark Cuban, trên mạng xã hội Bluesky, đã phản biện lại CEO của Anthropic, cho rằng lịch sử đã chứng minh công nghệ luôn tạo ra những công việc mới thay thế những việc làm cũ.
“Ai đó nên nhắc vị CEO rằng, từng có thời gian chúng ta có hơn 2 triệu thư ký làm việc”, ông viết. “Cũng đã từng có hẳn những người chuyên ngồi ghi chép trong văn phòng. Họ là những nhân sự văn phòng đầu tiên bị thay thế khi công nghệ phát triển. Nhưng rồi các công ty mới, công việc mới vẫn ra đời nhờ những thay đổi đó và tổng số việc làm vẫn tiếp tục tăng lên”.
Luận điểm của Cuban không sai nếu nhìn vào các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây. Tuy nhiên, tốc độ và quy mô tác động của AI lần này được cho là khác biệt căn bản. AI không chỉ tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại, mà còn có khả năng thực hiện các công việc đòi hỏi sự phân tích, sáng tạo ở một mức độ nhất định – những kỹ năng vốn được coi là “thành trì” của lao động tri thức.
Các nhà nghiên cứu của Anthropic, Douglas và Bricken, còn vẽ ra một viễn cảnh đáng lo ngại hơn trong quá trình chuyển đổi. Họ gọi đó là “một thập kỷ khá tồi tệ” khi AI có thể vượt xa khả năng của robot trong các tác vụ vật lý. Trong khi robot vẫn chật vật với việc mở một cánh cửa, AI hiện nay đã đủ sức lập trình và thực hiện vô số công việc trên máy tính.
Điều này có thể dẫn đến một tương lai kỳ lạ, đó là máy móc đảm nhận phần “suy nghĩ”, còn con người bị đẩy xuống làm những công việc chân tay, trở thành “những robot tuyệt vời” nhận lệnh từ một “ông chủ robot” thông qua tai nghe và kính thông minh. “Đó là một thế giới thực sự đáng sốc”, Douglas nhận định.
Nếu mất việc làm xảy ra hàng loạt trong khi các đột phá khoa học và triển khai robot vẫn ì ạch, cuộc sống hàng ngày sẽ khó được cải thiện, và giá trị của con người có thể bị hạ thấp xuống chỉ còn là khả năng thực hiện các nhiệm vụ vật lý mà AI chưa làm được.
Các nhà nghiên cứu của Anthropic gọi quá trình chuyển đổi là “một thập kỷ khá tồi tệ”khi con người trở thành “những robot tuyệt vời” (Ảnh: Shutterstock).
Quốc gia chậm chân và lời kêu gọi hành động
Trước nguy cơ này, Douglas và Bricken cảnh báo rằng các quốc gia không chuẩn bị kịp thời có thể bị tụt lại phía sau. Đặc biệt, những quốc gia không sở hữu các mô hình AI tiên tiến quy mô lớn – “mô hình biên” (frontier models) như Ấn Độ, Nigeria hay Australia, sẽ phải đối mặt với những quyết định khó khăn. Lời khuyên được đưa ra là các chính phủ cần khẩn trương đầu tư vào hạ tầng tính toán, các công ty AI và hệ sinh thái công nghệ rộng lớn hơn.
“Khả năng xử lý tính toán sẽ trở thành tài nguyên quý giá nhất trên thế giới”, Douglas khẳng định. “Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của một quốc gia sẽ chịu ảnh hưởng rất lớn dựa vào mức độ mà họ có thể tận dụng nguồn lực tính toán”.
Lời kêu gọi này không chỉ dành cho các chính phủ. Bản thân các doanh nghiệp và người lao động cũng cần nhận thức rõ ràng về sự thay đổi không thể đảo ngược này. Thay vì sợ hãi, cần có chiến lược chủ động thích ứng: đào tạo lại, nâng cao kỹ năng, và tìm kiếm những vai trò mới mà AI không thể hoặc chưa thể thay thế.
Cuộc cách mạng AI đang diễn ra với tốc độ vũ bão, mang theo cả những cơ hội lẫn thách thức vô tiền khoáng hậu. Việc làm văn phòng, từng được coi là “bến đỗ an toàn”, nay lại đứng trước nguy cơ bị thu hẹp đáng kể.
Những vụ cắt giảm nhân sự tại Microsoft hay Citigroup chỉ là dấu hiệu ban đầu của một cơn địa chấn lớn hơn. Đối mặt với tương lai bất định này, sự chủ động thích ứng, đầu tư vào kỹ năng và tư duy đổi mới là chìa khóa để mỗi cá nhân, doanh nghiệp và quốc gia không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua AI toàn cầu. Lưỡi hái AI có thể vô hình, nhưng tác động của nó lên thị trường lao động và nền kinh tế là hữu hình và ngày càng sâu sắc.
